upadki osób starszych, Geriatria, geriatria [ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Hygeia Public A, Marcinkowski JT. Upadki osób starszych - przyczyny, następstwa, profilaktykaEdbom-KolarzHealth 2011, 46(3): 313-318313Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa,profilaktykaFalls of elderly people – causes, consequences, preventionAnna Edbom-Kolarz1/, Jerzy T. Marcinkowski2/1/2/Vrinnevisjukhus, Ögonkliniken Syncentralen, Norrköping (Sweden)Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w PoznaniuFalls of the elderly (over 65 years of age) constitute a seriousgeriatric, psychiatric, social and economic problem and areconditioned by: 1) health factors (most common: poor vision/blindness, impaired balance with dizziness – often derivatives ofcirculatory disorders, mobility difficulties), and 2) environmentalfactors (e.g., inadequacy of housing, inadequate lighting, etc.). Asshown by Scandinavian research reports, as many as 40% of fallsresult in serious injuries, particularly fractures of the extremities andthe cranio-cerebral injuries. As falls are quite frequent in that agegroup, and their consequences are very costly, they have becomea growing social problem – especially with the ageing of populationsof many countries.The elderly usually experience falls at home or in the vicinity. Howto reduce falls and accident-associated costs? This is the questionnot only for physicians but also for economists. Prophylaxisinvolves, among other things, exercise rehabilitation of personsat risk of falls due to health problems, providing them with properrehabilitation equipment (optical equipment, walking frames, etc.).Hospitals introduce special prevention programs, cities adapt theirenvironment to reduce the risk of falls through proper lighting ofpublic spaces and streets.Keywords:falls, falls prevention, old age, vision impairment,amblyopia, rehabilitation equipment, lightingAdres do korespondencji / Address for correspondenceAnna Edbom-KolarzVrinnevisjukhus, Ögonkliniken Syncentralen, Norrköping (Szwecja)tel. +46702079368, e-mail: Anna.Edbom.Kolarz@lio.seUpadki osób starszych (powyżej 65 roku życia), które stanowiąpoważny problem geriatryczny, społeczny i ekonomiczny,uwarunkowane są: 1) czynnikami zdrowotnymi (najczęściej:niedowidzeniem/ślepotą, zaburzeniami równowagi z zawrotamigłowy, często naczyniopochodnymi, dysfunkcją narządów ruchu) oraz2) środowiskowymi (np. niedostosowaniem mieszkań, niewłaściwymoświetleniem, itp.). Jak pokazują skandynawskie raporty naukowe,aż 40% upadków kończy się poważnymi obrażeniami, szczególniezłamaniami kończyn oraz urazami czaszkowo-mózgowymi.Ponieważ w tej grupie wiekowej do upadków dochodzi często,a ich konsekwencje są bardzo kosztowne, są one narastającymproblemem społecznym – tym bardziej, że populacje wielu państwstarzeją się. Najczęściej ludzie starsi upadają w mieszkaniach lub w ichpobliżu. Jak zmniejszyć ilość upadków i kosztów z nimi związanych?To pytanie zadają sobie nie tylko lekarze ale i ekonomiści. Profilaktykapolega między innymi na ćwiczeniach rehabilitacyjnych z osobamizagrożonymi upadkami z przyczyn zdrowotnych, zapewnieniuim odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego (sprzęt optyczny,balkoniki, itp.). Wprowadzane są specjalne programy profilaktycznew szpitalach, a miasta dbają o właściwe przystosowanie ichśrodowiska zmniejszające ryzyko upadków, np. poprzez prawidłoweoświetlenie pomieszczeń użyteczności publicznej i ulic.Słowa kluczowe:upadki, profilaktyka upadków, wiek starczy,niedowidzenie, brak obuoczności, sprzęt rehabilitacyjny, oświetlenie©Hygeia Public Health 2011, 46(3): 313-318www.h-ph.plNadesłano: 12.07.2011Zakwalifikowano do druku: 29.07.2011stwie upadków. Dowodzą tego liczne badania, wedługUpadek – wg definicji WHO – jest zdarzeniem których przynajmniej raz w roku upada spośród osóbw wyniku którego człowiek niechcący znalazł się na powyżej 65 roku życia: aż 50-67% pensjonariuszyziemi, podłodze lub innych niższym poziomie. We- domów opieki, 33% mieszkających samodzielnie, 20%dług tejże definicji w statystykach WHO do upadków chorych hospitalizowanych [2,3,4,5].nie wlicza się samouszkodzeń, upadków ze zwierząt,z płonących budynków, pojazdów transportowychNastępstwa upadkówi maszyn oraz upadków do wody [1].Następstwa upadków bywają bardzo poważne.Co roku w kraju o około 4 razy mniejszej populacji odDane epidemiologicznePolski, Szwecji, 1400 osób w starszym wieku umieraProces starzenia się człowieka oznacza zwiększone na skutek następstw obrażeń po upadkach a 70.000ryzyko nie tylko chorób, ale i urazów, w tym w następ- potrzebuje długotrwałej opieki zdrowotnej z tego po-Upadek – definicja314Hygeia Public Health 2011, 46(3): 313-318wodu. Co trzecia osoba po 65 roku życia jest narażonana upadek przynajmniej raz w roku. Przy tym upad-ków notuje sie wielokrotnie więcej, w przeliczeniu naosobę, w domach starców (domach opieki społecznej)i w szpitalach. Aż pięć razy więcej pacjentów trafia doszpitali po upadkach niż po wypadkach drogowych[6] – a biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństweuropejskich liczby te będą dalej wyraźnie wzrastać.Szacuje się, że w skali świata z powodu upad-ków zmarło w 2002 roku aż 391.000 ludzi. Była todruga główna niezamierzona przyczyna śmierci powypadkach drogowych. Należy przy tym podkreślić,że ¼ wszystkich śmiertelnych upadków miała miejscew krajach o wysokich dochodach [7].Upadki kończą się w ponad 50% przypadkówurazami prowadzącymi do hospitalizacji [2,3,4],ograniczeń sprawności fizycznej uniemożliwiającejdotychczasowy tryb życia, a nawet zgonu.Następstwa upadków u osób starszych (powyżej65 roku życia) są zazwyczaj poważniejsze w skutkachniż u osób młodych czy dzieci – na co wpływa fakt, iżukład kostny jest zazwyczaj osłabiony osteoporoząa odruchy obronne (jak np. przyjęcie ochronnego uło-żenia ciała) są wolniejsze, gdyż czas reakcji z wiekiemulega wydłużeniu.Jak podaje szwedzki Instytut ds. Zdrowia Narodo-wego w następstwie upadków każdego dnia umierająw tym kraju więcej niż trzy osoby w wieku powyżej 65roku. To jest dwa razy więcej niż na skutek wypadkówdrogowych! A liczba pacjentów trafiających po upad-kach do szpitala jest aż 5-krotnie wyższa od liczbypacjentów po wypadkach drogowych [8].Całkowity koszt następstw upadków to aktualniew skali roku w Szwecji ogromna suma: 14 miliar-dów koron, czyli prawie 5,9 miliardów PLN. Przy tym,wg najnowszych raportów, suma ta urośnie do roku2050 do 22 miliardów koron [9].Według szwedzkich statystyk aż 10% upadkówosób w starszym wieku kończy się poważnymi ura-zami, w tym 1-2% złamaniem szyjki kości udowej[10,11]. Operuje sie około 18.000 stawów biodro-wych rocznie, z czego większość stanowią właśnienastępstwa upadków. Należy mieć na uwadze, żetakie następstwa urazów po upadkach pociągają zasobą – oprócz cierpienia fizycznego i psychicznego– także koszty materialne. Każdy pacjent bowiemw pierwszym roku po upadku kosztuje od 150.000 do200.000 koron (1 korona = 0,42 zł) czyli około 60-80tys. zł. W przypadkach złamań pourazowych kręgo-słupa koszty leczenia i rehabilitacji oraz wyposażeniaw sprzęt rehabilitacyjny mogą być znacznie wyższe,szczególnie w przypadkach uszkodzenia rdzenia krę-gowego [12]. Równie kosztowne są powypadkowenastępstwa urazów czaszkowo-mózgowych.Jak podaje raport z roku 2006 w okręgu Östergö-tland w Szwecji (liczba mieszkańców około 420 000)zarejestrowano 2 271 upadków wśród osób po 65 rokużycia; 34% spośród tej liczby stanowili mężczyźnia 66% to kobiety. Największą liczbę poszkodowanychodnotowano w grupie wiekowej 80-85 lat [13], 29%poszkodowanych było hospitalizowanych a aż 74%pacjentów w szpitalu znalazło się z powodu złamań.Bardzo ciekawe i zaskakujące były wyniki uzyskaneprzez grupę innych naukowców szwedzkich badają-cych skutki upadków w domu starców: na 94 upadkiwśród mężczyzn odnotowano jedno złamanie, podczasgdy proporcja ta u kobiet była znacznie dramatyczniej-sza – jedno złamanie na 25 upadków. Tak więc wśródkobiet złamania po upadkach są aż czterokrotnieczęstsze [14]. Podane wyżej fakty wyraźnie dowodząspołecznego znaczenia następstw upadków osób star-szych, ale należy jeszcze wspomnieć o cierpieniachfizycznych i psychicznych poszkodowanych. Częśćz tych wypadków kończy tragicznie – zgonem. Dlawielu z poszkodowanych niemożliwy jest powrót dotrybu życia (funkcjonowania) sprzed okresu wypad-ku. Reasumując, upadki stanowią nie tylko poważnyproblem geriatryczny [15,16] ale i społeczny.Jakie są najczęstsze okoliczności i przyczynyupadków?Przyczyny upadków można ogólnie podzielić na:1. wewnętrzne – będące następstwami złego stanuzdrowia2. zewnętrzne – pochodzące z otaczającego środo-wiska.Wewnętrzne przyczyny upadkówOSTEOPOROZA. Duże znaczenie dla zmniejsze-nia skutków upadków ma stan układu kostnego osóbstarszych i jego ochrona (specjalna ochrona zewnętrz-na ciała). W odniesieniu do stanu układu kostnegoistotne jest wykrywanie osteoporozy i prawidłowe jejleczenie, głównie farmakologiczne [17].NIEDOWIDZENIE/ŚLEPOTA. W przebiegu– takich chorób, jak cukrzyca, choroby oczu – przy-czyną upadków (zwłaszcza gdy nie jest prawidłoweleczenie tych chorób) jest głównie niedowidzenie lubślepota.ZABURZENIA RÓWNOWAGI/ZAWROTYGŁOWY. Przyczyn zaburzeń równowagi/zawrotówgłowy jest wiele. W starszym wieku częsta jest nie-dostateczność krążenia mózgowego, w szczególnościniewydolność tętnic kręgowych, z następowymi na-padowymi zawrotami głowy, nierzadko z upadkami– bardzo często współistniejąca ze zmianami zwyrod-nieniowo-dyskopatycznymi kręgosłupa szyjnego.Edbom-Kolarz A, Marcinkowski JT. Upadki osób starszych - przyczyny, następstwa, profilaktyka315ZABURZENIA WIDZENIA. Główną przyczy-ną powyższych wypadków są zaburzenia widzenia- szczególnie brak obuoczności i związana z tym utratamożliwości określania odległości. Przyczyny braku obu-oczności mogą być różne, a niestety często występująceu osób starszych: zwyrodnienie plamki żółtej, zaćma,jaskra czy brak odpowiedniej korekcji. Oczy obarczonetymi schorzeniami są trudne lub niemożliwe do korek-Zewnętrzne (środowiskowe) przyczynycji optycznej. Informacji o częstości upadków wśródupadkówposzczególnych grup wiekowych pacjentów dostarczająMIESZKANIA. Ze statystyk wynika – co zaskoczy wyniki wieloletnich analiz Poradni Rehabilitacji Wzro-wielu – iż najczęściej do upadków dochodzi w miesz- ku przy Klinice Okulistycznej – Vrinnevisjukhus, Ögon-kaniach lub ich najbliższym otoczeniu. Powodem są kliniken Syncentralen, Norrköping, Szwecja. Wedługczęsto dywany, progi, schody lub drobne prace domo- tychże ponad 60% ogółu upadków pacjentów dotyczywe, jak wymiana żarówki, wieszanie firanek, czy inne osób powyżej 65 roku życia. Robiąc wywiad chorobowyw poradni zawsze pyta się o trudności w nalewaniubanalne, rutynowe czynności (ryc. 1).płynów do filiżanek – i w 90% przypadków słyszy sięnastępującą odpowiedź: „nalewanie kawy należy doobowiązków żony/męża, ja nalewam zawsze za dużo lubza mało”. To jest bardzo znamienna odpowiedź pacjen-ta – świadcząca o utracie obuoczności z następowymitrudnościami w określeniu odległości. To właśnie brakobuoczności naraża na upadki większość osób starszych.Przyzwyczajeni do szybkiego schodzenia ze schodów,wybiegania na jezdnię, bezproblemowego wchodzeniai wychodzenia z wanny, poruszania się po mieszkaniuRyc. 1. Broszura pt. „Jak uniknąć upadków. 10 wskazówek dla bez-pełnym dywanów i progów, nie zauważają jak zmieniłopiecznego domu”się ich poczucie oceny odległości – i padają.Fig. 1. Brochure on “How to avoid falls. 10 hints for a safe home”Wydawca/editor: Nässjö kommun (Gmina Nässjö). Landstingeti Jönköpings länINNE CHOROBY. Istnieje wiele innych chorób,gdzie upadki bywają częste. Przykładowo są to chorobyz dysfunkcją narządów ruchu, w tym niedowłady, dys-funkcje stawów, padaczka z napadami uogólnionymi,omdlenia z przypadkach chorób układu krążenia.Upadki mogą być też następstwem ubocznego dzia-łania leków.Jak zapobiegać upadkom, jakie jest znaczenieprofilaktyki?Istotą tej profilaktyki jest zmniejszanie ryzyka wystą-pienia upadków poprzez przestrzeganie norm w budow-nictwie, takich jak np. normowana wysokość schodów.Poręcze przy schodach powinny wystawać przed pierwszyi ostatni stopień o 0,3 m. Kontrastowe oznakowaniepierwszego i ostatniego stopnia pomoże zrekompensowaćbrak możliwości określenia odległości.OŚWIETLENIE. Właściwe oświetlenie pomiesz-czeń użyteczności publicznej i mieszkań oraz nieośle-piające oświetlenie ulic i przejść.ŚRODKI KOMUNIKACJI PUBLICZNEJ. Dosto-sowanie środków komunikacji publicznej poprzez uni-kanie wysokich stopni i progów, tworzenie łagodnychwejść i zejść; wyraźne oznakowanie każdej przeszkodyw wagonie.Miejsce upadków i ich następstwaDo większości wypadków dochodzi w domu lubkoło domu (80% w grupie wiekowej 85-89 lat).U 51% pacjentów po upadkach stwierdzonozłamania, u 23% kontuzje takie jak siniaki, drobnewylewy podskórne czy uciskowe uszkodzenia ciała,a u 12% otwarte rany [18].Oto 10 wskazówek dla bezpiecznego domu– z broszury wydanej przez gminę Nässjö:1. Usunąć dywaniki, szczególnie miękkie, mającetendencję do zwijania się.2. Oświetlenia ogólne należy uzupełnić punktowym,co ułatwi funkcjonowanie narządu wzroku (nieżałować elektryczności, upadki kosztują więcej).3. Usunąć zbędne bibeloty, by ułatwić dostęp doniezbędnych przedmiotów, np. telefonu.4. Kable i inne przedmioty na podłodze mogą okazaćsię pułapką.5. Progi należy usunąć!6. Domowe pantofle mają być na nogach, a nie leżećgdzieś pod łóżkiem, bo ryzyko upadku jest beznich większe.7. Domowe pantofle powinny być podbite podeszwą,ratującą przed poślizgnięciem się.8. Usunąć wannę, a zamiast niej korzystać z prysz-nica ze stołeczkiem.9. Podłoga w łazience nie może być śliska, ewen-tualnie może być wyłożona antypoślizgowymimateriałami.10. Uchwyt przy prysznicu pomoże zachować rów-nowagę, gdy zakręci się w głowie!316Hygeia Public Health 2011, 46(3): 313-318Profilaktyka upadkówWielu specjalistów z różnych dziedzin medycynyi spoza medycyny (np. ekonomiści, socjolodzy) opra-cowuje plany zapobiegające upadkom. Na podstawieraportów naukowych sporządzonych w ostatnichlatach opracowano CHECK LIST – używaną w opiecezdrowotnej i pracy profilaktycznej z osobami starszy-mi.Do zapobiegania upadkom zalicza się:• zakaz umieszczania reklam i szyldów na chodni-kach lub na wysokości głowy przechodniów, gdyżstanowi to zagrożenie doznania urazów• trening przemieszczania się z laskami dla słabowi-dzących i wyposażanie tej grupy w białe laski• informacja i uświadomienie konsekwencji brakuobuoczności i innych chorób oczu, np. centralnychubytków w polu widzenia utrudniających dostrze-ganie pojazdów• noszenie okularów z filtrami by unikać olśnieniai polepszać kontrast widzenia• wyposażanie ludzi z dysfunkcją narządu ruchuw chodziki (balkoniki) (ryc. 2)• codzienny ruch – minimum 30 minut• ćwiczenia przy muzyce – dobrze jeśli są organizo-wane pod okiem prowadzącego specjalisty• działające patrole nocne, których zadaniem jestprzyjazd do pacjenta w celu pomocy przy ułożeniudo snu, umyciu, itp.• alarmy na rękach – umożliwiające połączeniez centralą w przypadku nagłego pogorszenia stanuzdrowia, upadku, itp.• zorganizowanie pomocy w domach: przy kąpieli,ubieraniu i rozwożeniu posiłków• pomoc miasta w drobnych ale niebezpiecznych czyn-nościach, jak: zawieszanie firanek, zmiana żarówek– przez osoby np. bezrobotne (miasto zatrudnia teosoby dla opieki nad osobami starszymi)• dostosowanie środków komunikacji miejskieji kolei• specjalne minibusy dla starszych osób, podjeżdża-jące blisko miejsca zamieszkania• pomoc w przystosowaniu mieszkań, np. usuwanieprogów, otwieracze drzwi zewnętrznych• właściwe oświetlenie wewnątrz mieszkań, naklatkach schodowych i na ulicach; prawidłowośćoświetlenia zależy od funkcji, którą światło maspełniać w pomieszczeniu. Oprócz oświetleniaogólnego, w kuchni ważne jest oświetlenie po-wierzchni, przy której pracujemy. W pokojach wy-godne jest oświetlenie pośrednie. Lampy powinnybyć tak umiejscowione, by nie oślepiały. W jadalnipotrzebna jest moc oświetleniowa o wartości 100-200 luksów, w kuchni 300-500 luksów (ryc. 3).Ryc. 2. Chodzik (balkonik na czterech kołach)Fig. 2. Walking frame (with four wheels)Ryc. 3. Właściwe, dodatkowe oświetlenie wewnątrz mieszkań, wykony-wane jest w Szwecji nieodpłatnie przez miasto dla pacjentów poradnidla słabo widzącychFig. 3. Correct, additional apartment lighting is provided in Swedenfree of charge by the city for patients with vision problemsEdbom-Kolarz A, Marcinkowski JT. Upadki osób starszych - przyczyny, następstwa, profilaktyka317• pamiętajmy iż 65-letni człowiek potrzebuje 4-krot-nie więcej światła niż 20-latek• usuwanie dywanów i drobnych mebli, kabli o któremożna się potknąć• umieszczanie pryszniców zamiast wanien• uchwyty w łazienkach ułatwiające równowagę• dbałość o oczyszczanie jezdni i chodników zimą.Urzędy miejskie w Szwecji wyszły z inicjatywązatrudnienia bezrobotnych w celu pomocy bezpłatnejosobom starszym przy zmianie żarówek czy firanek lubinnych „drobnych domowych prac niebezpiecznych”dla samotnych osób starszych. Wprowadzono doruchu mikrobusy podwożące starszych za niewielkąopłatą na zasadzie taksówek zbiorowych, co zahamo-wało wzrastającą ciągle liczbę upadków na ulicach.Doskonale wyniki dała inicjatywa dofinansowaniadojazdów do zakładów opieki zdrowotnej; zwiększyłoto dostępność osób starszych i przewlekle chorych doopieki zdrowotnej.Osoby starsze oraz słabowidzące mogą starać sięo bezpłatne polepszenie oświetlenia kuchni i łazienekoraz zamianę wanien na prysznice. Miasto organizujerównież rozwożenie trzech posiłków dziennie dla tychosób starszych, które mają trudności w samodzielnymrobieniu zakupów i gotowaniu. Dla potrzebującychmożliwe jest również zaordynowanie, w zależnościod potrzeb indywidualnych, pomocy przy codziennejhigienie. Te pozytywne doświadczenia z obszaru pro-filaktyki wypadków warte są wzięcia pod uwagę przeztowarzystwa ubezpieczeniowe, bo to one równieżponoszą koszty następstw upadków.W Szwecji wprowadzono również w połowie wo-jewództw noszenie ochron stawu biodrowego a w 1/3kraju rehabilitanci narządu ruchu prowadzą zajęcia- trenując wytrzymałość, kondycje i równowagę osóbstarszych. Niestety, w połowie kraju nie stosuje sięspacerów i treningów w celu zapobiegania upadkom.Tylko 1/5 stosuje profilaktycznie wizyty domowe,które przyniosły doskonałe wyniki.Dużo uwagi zwraca się na przeciwdziałanie upad-kom pacjentów w szpitalach – także z uwagi na fakt,aby z tego powodu nie były kierowane pozwy do sąduo odszkodowania.W Karlstad powstaje Centrum wiedzy o Bezpie-czeństwie Osób Starszych, które głównie zajmowaćsię będzie zapobieganiem upadkom [11,12].Ryc. 4. Alarmy na rękach połączone z centralą – pozwalające na wezwa-nie pomocy w nagłym przypadku. Właściwie umieszczona poręczFig. 4. Hand alarm device connected with central control to summonhelp in an emergency. Correctly placed guard-railAlarmy na rękach połączone z centralą (ryc. 4)pozwalają na wezwanie pomocy w nagłym przypadku,w tym po upadku.Według NationalInstitute for Health and ClinicalExcellence (NICE)1/istnieje aż 400 czynników ryzykaupadków. Nie na wszystkie mamy wpływ i nie wszyst-kim zapobiec, ale zadaniem całego społeczeństwajest pracować w kierunku profilaktyki i zapobieganiaupadkom. Dlatego analiza dokładnych danych możestać się podstawą do znalezienia programu przeciw-działania upadkom i stworzenia broszur z check list.Poprzez analizę ryzyka i wszystkich jego faktorów orazindywidualnych ograniczeń pacjentów, prowadzeniedokładnej dokumentacji medycznej oraz planoweprzeprowadzanie działań prewencyjnych z uwzględ-nieniem informacji pacjenta i jego najbliższych, napewno uda się ograniczyć liczbę cierpiących po upad-kach starszych ludzi.PodsumowanieNależy podjąć drobne, ale ważne decyzje, którezmniejszyłyby liczbę upadków, szczególnie osóbstarszych, które to przypadki są liczne i przez to sta-nowią istotny problem zdrowia publicznego. Skutkiemupadków są nie tylko wielkie koszty, ale i cierpienieofiar upadków, których życiowy standard istotnie siępogarsza. Upadki nierzadko kończą się zgonem.1/ [ Pobierz całość w formacie PDF ]