uszkodzenia sportowe - Dziak, kolano [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
Sport injuries and their management
Artur Dziak
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji
II WydziaÆu Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie
Streszczenie
Uszkodzenia sportowe, a szczególnie uszkodzenia
typu przeciåºeniowego miækkiej komponenty narzå-
du ruchu wymagajå wyjåtkowo starannego leczenia
i ºmudnego doleczania. Chodzi o to, by o ile
moºna caÆkowicie odtworzyì anatomiæ i moºliwo¥ci
treningu sportowego i startów nakÆadajåcych na na-
rzåd ruchu obciåºenia wyjåtkowe. Ze wzglædów
oczywistych najczæ¥ciej w græ wchodzi leczenie ope-
racyjne, którego ostateczny wynik jest jednakºe uza-
leºniony od specjalistycznej rehabilitacji i autole-
czenia pod nadzorem specjalistów i trenera. Jakie-
kolwiek zaniedbania w tym wzglædzie skracanie
fazy doleczania, samowolne zmiany programu le-
czenia czy poddawanie siæ pseudoleczeniu prakty-
kami typu szarlatanerii naraºajå sportowca na ryzy-
ko nawrotów dysfunkcji, co zazwyczaj równoznacz-
ne jest z przedwczesnym zakoñczeniem kariery
sportowej. [Acta Clinica 2002 3:217-224]
Summary
Injuries in athletes, especially insidious laesions of
soft tissue components of the lomotory system needs
sophisticated care and treatment. In athletes it is al-
ways necesary to rebuilding of the functional poten-
tial of the body to the high demand of sport activity.
Usually operative treatment comes into considera-
tion and highly specialised rehabilitation post opera-
tive. Any negligence of treatment and aftertreatment
count risk of premature end of the sports career.
[Acta Clinica 2002 3:217-224]
Key words:
sports injuries, sports traumatology, in-
juries in athletes.
SÆowa kluczowe:
uszkodzenia sportowe, urazy spor-
towe, profilaktyka urazów sportowych, leczenie
uszkodzeñ sportowych.
Uwagi wstæpne
Na dobrå sprawæ tylko niewiele uszko-
dzeñ narzådu ruchu stanowi typowe i uni-
kalne uszkodzenia sportowe. Chociaº
w obiegu istnieje wiele terminów o sporto-
wo brzmiåcym zabarwieniu jak: kolano
skoczka, Æokieì czy Æydka tenisisty, ko-
lano pÆywaka, plecy pÆywaka, noga teni-
sowa, ræka cyklisty, kciuk narciarza,
piæta biegacza itp. to przecieº patologie
te wystæpujå takºe czæsto u zwykÆych
¥miertelników, a w niektórych zawodach
i czynno¥ciach zawodowych nawet czæ¥ciej
niº w ¥wiecie sportu.
Patofizjologia tak ostrych, jak i prze-
wlekÆych uszkodzeñ narzådu ruchu
w sporcie nie róºni siæ zasadniczo od spo-
tykanych w innych dziedzinach ºycia, ståd
postæpowanie jest podobne. O ile jednak le-
czenie uszkodzeñ narzådu ruchu w sporcie
moºe byì Æatwiejsze, z racji znajomo¥ci
mechanizmów uszkodzeñ oraz moºliwo¥ci
wczesnego wdroºenia leczenia specjalis-
tycznego oraz motywacji pacjenta do wyle-
czenia, to z drugiej strony sprawa jest trud-
niejsza, gdyº tak pacjent, jak i jego otocze-
nie oczekuje przywrócenia siÆy i sprawno¥ci
uszkodzonego narzådu ruchu do stanu po-
Tom 2, Numer 3
217
Acta Clinica
przedniego, umoºliwiajåcego podejmowa-
nia siæ zadañ o wiele przekraczajåcych wy-
dolno¥ì narzådu ruchu zwykÆego ¥miertel-
nika. Zazwyczaj tak zawodnik, jak i leczå-
cy go lekarz poddawani så bardzo duºym
naciskom otoczenia, ºådajåcego szybkiego
przywrócenia zawodnika na boisko. Nie
ma problemu, je¥li uszkodzenie jest odwra-
calne. Sprawa siæ komplikuje, je¥li stopieñ
uszkodzenia (nierzadko z uwagi na
wcze¥niejszy stan tkanek) nie daje nadziei
peÆnego wyleczenia.
Chociaº uszkodzenia doznawane przez
sportowców nie stanowiå czego¥ wyjåtko-
wego to jednak róºne så warunki otocze-
nia, w jakich dochodzi do tych urazów
i uszkodzeñ ciaÆa. Obecno¥ì lekarza spor-
towego w czasie treningów i zawodów po-
woduje, ºe wcze¥niej niº u innych rannych
dochodzi do podjæcia i wdroºenia potrzeb-
nej pomocy fachowej. Niekiedy, wpÆywa to
na leczenie i jego wynik np. w przypadku
zwichniæcia stawu ramiennego czy stawu
Æokciowego, kiedy to w pierwszych minu-
tach stuporu tkankowego moºliwe jest Æat-
we i bezbolesne nastawienie.
Nawet w przypadku braku lekarza
sportowego na stadionie moºliwe jest pod-
jæcie natychmiastowego fachowego lecze-
nia, je¥li otoczenie (trenerzy i inni) jest od-
powiednio przeszkolone. Jest to niesÆycha-
nie waºne w przypadku wydawaÆoby siæ
banalnych skræceñ i kontuzji, gdyº wÆa¥ci-
we unieruchomienie koñczyny, jej oziæbie-
nie i uniesienie zapowiada korzystny wynik
leczenia, które w tej sytuacji moºe byì
maksymalnie skrócone. Naturalnie, moºe
byì teº sytuacja odwrotna np. w przypad-
ku tzw. Sportowca rekreacyjnego (narasta-
jåca moda!), który do lekarza zgÆasza siæ
dopiero nastæpnego dnia po urazie (lub po
paru dniach), kiedy to sytuacja diagnos-
tyczna i lecznicza jest zupeÆnie inna
i znacznie trudniejsza.
O ile gÆówne zasady diagnozowania
i leczenia uszkodzeñ sportowych så wÆa¥ci-
wie niezmienne i ponadczasowe to jednak-
ºe nieustannie zmienia siæ obiekt leczenia
sami sportowcy. I tak, ekspansja aktyw-
no¥ci fizycznej i sportowych zajæì w¥ród
starzejåcego siæ spoÆeczeñstwa zmusza do
szerszego spojrzenia na potencjalnych pa-
cjentów, którzy coraz bardziej odstajå od
wizerunku sportowca mÆodego czy dziecka
w wieku szkolnym i rozwojowym. Sprawy
te w powaºnym stopniu wpÆywajå na decy-
zje diagnostyczne i terapeutyczne, czego
przykÆadem så np. róºnice w leczeniu de-
stabilizacji stawów, czy uszkodzeñ jedno-
stek miæ¥niowo-¥ciægnistych u ludzi starze-
jåcych siæ i starych.
Postæpowanie w przypadku uszkodzeñ
przeciåºeniowych stanowi nadal prawdzi-
wy krzyº ortopedii. Pomijajåc uszkodze-
nia ostre, wystæpujåce szczególnie w grach
zespoÆowych i niektórych dyscyplinach
sportowych (jazda konna, wy¥cigi motoro-
we, hokej, piÆka noºna, narciarstwo) uszko-
dzenia przeciåºeniowe wysuwajå siæ na
pierwsze miejsce prawie w kaºdej z upra-
wianych dyscyplin sportowych tym bar-
dziej, ºe nazbyt czæsto så one ignorowane
i niedopuszczalnie dÆugo leczone sposoba-
mi tzw. odnowy biologicznej.
Nierzadko, do szkodliwego zaawanso-
wania uszkodzeñ przeciåºeniowych docho-
dzi w wyniku lansowanego tu i ówdzie po-
glådu, w my¥l, którego jak sportowiec prze-
stanie rzucaì, biegaì czy skakaì to jego ko-
lano czy krægosÆup powróci do normy! Te-
go rodzaju leczenie nie wchodzi w ogóle
w græ w przypadku sportowca wyczynowego
czy sportowca mÆodego, gdyº jego problem
polega na tym, ºe on chce i musi rzucaì,
biegaì, skakaì itp. przez dÆugie lata, w peÆ-
ni wydolno¥ci fizycznej (2, 4, 5, 6, 8, 9, 10,
11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 25,
29, 30, 32, 34, 38, 39, 41, 45).
Specyfika leczenia i doleczania
Nie ulega ºadnej kwestii, ºe aby facho-
wo leczyì urazy i uszkodzenia sportowe
218
Jesieñ 2002
 Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
trzeba mieì rozlegÆå wiedzæ i do¥wiadcze-
nie tak medyczne, jak i sportowe. Wiele
szkód powodowanych u zawodników bie-
rze siæ z tego, ºe lekarze spoza krægów
sportowych pozwalajå zawodnikom na
przedwczesny powrót na boisko. Nie zna-
jåcy ogromu i zakresu wysiÆków fizycznych
lekarz niekiedy zgadza siæ na podjæcie tre-
ningów (przy braku zgody na starty!) nie
wiedzåc, ºe obciåºenia treningowe narzådu
ruchu w danej dyscyplinie (np. gimnasty-
ka) przyczyniajå siæ aº w 95% do urazów
i uszkodzeñ sportowych narzådu ruchu!
Lekarze nie majåcy do czynienia na co
dzieñ z leczeniem sportowców czæsto så
zakÆopotani czy wræcz zniecierpliwieni
i rozdraºnieni problemami wynikajåcymi
z leczenia sportowca. GÆówna przyczyna
tego zwiåzana jest z mnogo¥ciå pytañ za-
dawanych przez chorych sportowców, któ-
rzy bezwzglædnie przestrzegajå prawa pa-
cjenta do otrzymywania peÆnej odpowiedzi
na wszystkie nurtujåce ich problemy. Ståd
wypÆywa teº konieczno¥ì szerzenia odpo-
wiedniej wiedzy w krægach sportowych
(uwzglædniajåc rodzinæ sportowca, trene-
rów, kierownictwa klubów, sponsorów,
dziennikarzy sportowych itp.), gdyº dziæki
temu leczenie sportowca staje siæ Æatwiejsze
i przynosi lepsze rezultaty koñcowe.
Jakºe niewielu zdaje sobie sprawæ
z róºnic dzielåcych sportowca wysokiego
wyczynu od sportowca amatora. W przy-
padku uszkodzeñ narzådu ruchu tylko nie-
wielu ìwiczåcych dla wÆasnej przyjemno¥ci
ma potrzebny czas, pieniådze oraz motywa-
cjæ do po¥wiæcenia codziennie kilku godzin
(4 6 godzin!) potrzebnym ìwiczeniom
leczniczym. Naturalnie, poniewaº sporto-
wiec rekreacyjny potrzebuje znacznie mniej-
szy stopieñ siÆy, wytrenowania niº sporto-
wiec wysokiego wyczynu jego leczenie,
a szczególnie doleczanie moºe byì i z reguÆy
jest znacznie krótsze i mniej intensywne.
Najwiæcej problemów jest z tzw. wol-
nym strzelcami, czyli sportowcami amato-
rami, którzy jakkolwiek wyraºajå chæì le-
czenia to jedynie leczenia biernego, bez
wÆasnego zaangaºowania i autoleczenia.
Jakkolwiek zazwyczaj poddajå siæ oni le-
czeniu fizykoterapeutycznemu i kinezyte-
rapeutycznemu to jednak nie kontynuujå
zalecanych ìwiczeñ i zabiegów w domu.
Pacjenci tacy så wyjåtkowo podatni na
róºne pseudoleczenie, proponowane im
przez pseudolekarzy i zwykÆych naciåga-
czy, i så chætni pÆaciì nawet duºe pieniådze
w nadziei otrzymania cudownej piguÆki czy
zabiegu w my¥l zasady ja pÆacæ, doktora
boli. Jest rzeczå aº nazbyt dowiedzionå,
ºe leczenie bierne, nigdy i pod ºadnym po-
zorem nie speÆni spodziewanych oczekiwañ
pacjenta sportowca.
Sportowcy profesjonalni i wysokiego
wyczynu så zazwyczaj bardziej wiarygodni,
gdyº chæì powrotu na boisko powoduje
rzetelne wykonywanie zaleceñ lekarza le-
czåcego. Oczywi¥cie, sytuacja taka ma
miejsce jedynie w przypadku sportowca
rozsådnego i mådrego, przebywajåcego
w równie mådrym i ¥wiatle my¥låcym oto-
czeniu (dom, trenerzy kierownictwo klubu
itp.); w przeciwnym wypadku dochodzi do
samowolnego zmieniania decyzji lekarza
leczåcego, co zazwyczaj ma miejsce gdy
sportowiec zasiæga porad paramedyków, la-
ików i zwykÆych oszustów leczåcych me-
todami typu szarlatanerii. Nie potrzeba do-
dawaì, ºe tego rodzaju leczenie zawsze
skazane jest na niepowodzenia i powoduje
przedwczesne koñczenie kariery sportowej,
o co zazwyczaj wini siæ lekarza spor-
towego.
W idealnych okoliczno¥ciach leczenie
sportowca jest przyjemno¥ciå dla obu stron,
trwa wzglædnie krótko i wymaga minimum
wysiÆku ze strony zespoÆu leczåcego, z racji
rzetelnego autoleczenia sportowca i nad-
zorowania go przez odpowiedzialnego
i ¥wiatÆego trenera.
Oczywi¥cie, najlepsze warunki do dole-
czania istniejå w duºych klubach sporto-
Tom 2, Numer 3
219
 Acta Clinica
wych, z racji dziaÆania dobrze zorganizo-
wanego zespoÆu leczniczego w skÆad które-
go wchodzå rehabilitanci specjalistycznie
wyszkoleni i dysponujåcy nowoczesnymi
zapleczem leczniczym.
Jakkolwiek w wiækszo¥ci klubów znaj-
dujå siæ tzw. trenerzy odnowy biologicz-
nej to jednak w przypadku braku staÆej
wspóÆpracy ze specjalistami, gÆównie orto-
pedami i neurologami z dodatkowå specjal-
no¥ciå medycyny sportowej, nazbyt czæsto
ich rzetelne wysiÆki nie przynoszå spodzie-
wanych rezultatów, gdyº jak wiadomo to,
ºe kto¥ siæ zmæczyÆ przy pracy wcale nie
oznacza, ºe zrobiÆ co¥ poºytecznego.
Oddajåc caÆy naleºny szacunek trene-
rom nie naleºy jednak siæ spodziewaì, ºe
så oni w stanie wziåì na swe barki caÆå od-
powiedzialno¥ì za doleczanie kontuzjowa-
nego sportowca, gdyº rzadko posiadany
przez nich zasób wiedzy medycznej jest
wiækszy niº wiedza samego sportowca, nie
mówiåc ºe ich wÆasne do¥wiadczenie z le-
czeniem kontuzji mogå byì zbytnio zwie-
trzaÆe.
W przypadku braku odpowiedzialnego
trenera lekarz musi po¥wiæciì o wiele wiæ-
cej czasu na dokÆadne poinstruowanie
sportowca w zakresie doleczania i rehabili-
tacji oraz stopniowania treningów rehabili-
tacyjnych pod kåtem wymogów uprawianej
dyscypliny. Pozostawiony sobie na jaki¥
okres czasu sportowiec musi dokÆadnie
wiedzieì, co mu wolno i ile mu wolno,
oraz na jakie objawy ma zwracaì uwagæ.
Majåc to na wzglædzie najlepszy jest
kontakt osobisty. Je¥li z jaki¥ przyczyn jest
to niemoºliwe po¥rednikiem moºe byì tre-
ner odnowy biologicznej, ale pod warun-
kiem, ºe respektuje on bez koñca zalecenia
lekarza i umie je przekonywujåco przedsta-
wiì trenerowi gÆównemu. Niekiedy, moºe
wcale nie tak rzadko, najlepiej jest by le-
karz leczåcy oprócz potrzebnej dyskusji
i instruktaºu odno¥nie do dalszego dole-
czania i autodoleczania sformuÆowaÆ za-
lecenia na pi¥mie. Zalecenia te pomocne så
w zapamiætywaniu co wolno i w jakim za-
kresie a czego nie wolno oraz stanowiå is-
totnå barieræ ostrzegawczå przed próbami
jakiego¥ modyfikowania leczenia bez wie-
dzy lekarza leczåcego. Dodaì naleºy, ºe
zalecenia takie stanowiå waºny dokument
prawny, co nie jest bez znaczenia w przy-
padku obwiniania lekarza o niekorzystny
wynik leczenia.
Niejednokrotnie, wyja¥niaì naleºy
sprawy wydawaÆoby siæ oczywiste. I tak,
wyja¥niaì trzeba, ºe np. w przypadku zÆa-
mania ko¥ci czy uszkodzenia jednostki
miæ¥niowo-¥ciægnistej jako¥ì leczenia za-
chowawczego czy operacyjnego jest z regu-
Æy ta sama, natomiast zupeÆnie inna jest in-
tensywno¥ì i czas trwania doleczania
u sportowca wyczynowego i osoby prowa-
dzåcej domowy tryb ºycia, której wymaga-
nia ograniczajå siæ zazwyczaj do przywró-
cenia jej zdolno¥ci niebolesnej lokomocji
w granicach ºycia codziennego. W przy-
padku sportowca w græ wchodzi zawsze
konieczno¥ì peÆnej rehabilitacji, w tym spe-
cjalistycznej. To wÆa¥nie zaniedbania reha-
bilitacji specjalistycznej przerwaÆy i grzebiå
przedwcze¥nie wiele dobrze zapowiadajå-
cych siæ karier sportowych, mimo prawidÆo-
wego leczenia ortopedycznego czy neurolo-
gicznego (11, 12, 13, 15, 27, 34, 44, 46).
Leczenie sportowych dzieci
W przeciwieñstwie do dorosÆych, którzy
jakºe czæsto symulujå i agrawujå, u dzieci,
szczególnie dzieci sportowych rzeczå po-
wszechnå jest dyssymulacja, czyli ukrywa-
nie choroby. Dzieje siæ tak, dlatego ºe mÆo-
dy ambitny sportowiec boi siæ, ºe je¥li przy-
zna siæ do trapiåcych go dolegliwo¥ci rodzi-
ce nie puszczå go na boisko, za¥ trener wy-
kre¥li z ekipy, i skoñczy siæ sen o sÆawie.
Naturalnie, ºe wykryta na czas i nie leczo-
na rzetelnie kontuzja prædzej czy póªniej
doprowadzi do przedwczesnego zakoñcze-
nia nierzadko piæknie zapowiadajåcej siæ
220
Jesieñ 2002
 Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
kariery sportowej, mimo nadrabiania ambi-
cjå braków siÆy, czy techniki sportowej.
Z drugiej strony, w przypadku mÆodociane-
go nadwraºliwego na ból, wzglædnie moc-
no cierpiåcego, naleºy na czas ograniczyì,
wzglædnie caÆkowicie przerwaì treningi.
Jest to leczenie najlepsze, znacznie lepsze
od mocno przereklamowanych sposobów
tzw. odnowy biologicznej i fizykoterapii,
czy farmakoterapii. Naleºy stale przypomi-
naì, ºe leczenie sportowców jest zawsze
uzaleºnione od objawów, przeto wszelkie
skargi muszå byì powaºnie traktowanie
i zawsze wyja¥nione do koñca.
Leczenie dziecka, a nawet dziaÆania
diagnostyczne zawsze stanowiå problem
natury prawnej, przeto w kaºdym przypad-
ku potrzebna jest zgoda rodziców. Dlatego,
bez wzglædu na takie czy inne priorytety
trener nie moºe kierowaì mÆodocianego
sportowca do specjalistów bez uzyskania
aprobaty rodziców, czy prawnych opieku-
nów dziecka. Naturalnie, w kaºdym przy-
padku rodzice wymagajå szczegóÆowego
obja¥nienia o rodzaju podejrzewanej pato-
logii i zakresie badañ diagnostycznych, jak
teº wchodzåcego w græ leczenia (potrzebna
teº jest informacja o ewentualnych kosz-
tach ww. dziaÆañ, je¥li nie obejmuje ich
Kasa Chorych).
Nie ulega ºadnej wåtpliwo¥ci, ºe tak
rodzice jak i trenerzy ºyczå jak najlepiej
dzieciom. Niestety, nie zawsze najlepsze
w rozumieniu tych osób oznacza rzeczy-
wiste dobro dziecka. Dlatego to jakºe czæs-
to w chwili obecnej mådry lekarz staje siæ
jedynym adwokatem sportowego dziecka
przeciwko jego wÆasnym rodzicom, trene-
rowi, a nawet ... samemu dziecku.
Nie wolno zapominaì jak waºnå rolæ
w sporcie kwalifikowanym odgrywajå obec-
nie matki i ojcowie. Najczæ¥ciej jest to
przenoszenie na dzieci wÆasnych niewyºy-
tych marzeñ czy chæì zarobienia na dziec-
ku duºych pieniædzy, za wszelkå ceniæ
nierzadko cenæ szczæ¥cia i zdrowia dziecka.
Co siæ tyczy trenera to nierzadko mamy do
czynienia z tzw. zespoÆem jak najszybsze-
go oszlifowania diamentu i pochwalenia
siæ utalentowanym dzieckiem przed ¥wia-
tem. Przecieº marzeniem kaºdego trenera
jest wychowanie mistrza ¥wiata!
Pamiætanie o tym, ºe tak jak lekarz
królem jest w ¥rodowisku medycznym, tak
w ¥rodowisku sportowym królem jest tre-
ner, moºe zaoszczædziì zbædnego iskrze-
nia na linii trener lekarz, przez zapobie-
ganie szkodliwemu w skutkach kwestiono-
waniu wiedzy której¥ ze stron. Naturalnie,
niemådre z punktu widzenia medycznego
zalecenie trenera nie oznaczajå jego zÆej
woli i lekcewaºenia lekarza, raczej to ºe
trener znalazÆ siæ w medycznej próºni. Po-
nadto lekarz nie moºe oczekiwaì rozsådne-
go dziaÆania ze strony trenera je¥li jest on
ignorowany przez zespóÆ leczåcy.
Zazwyczaj, powodem róºnicy zdañ så
przedwczesne próby nakÆadania na spor-
towca obciåºeñ fizycznych wbrew przestro-
gom lekarza leczåcego. Sytuacjom takim
zapobiega w duºym stopniu odpowiednio
wyczerpujåce przedyskutowanie istoty usz-
kodzenia i ewolucji gojenia siæ uszkodze-
nia w zespole: pacjent, jego rodzice, trener,
kierownictwo klubu. Proponowane leczenie
musi uzyskaì zgodæ i akceptacjæ rodziców
(najlepiej pisemnå) (1, 3, 7, 11, 12, 13, 15,
18, 19, 26, 28, 31, 34, 36).
Moºliwo¥ì profilaktyki
uszkodzeñ sportowych
Jakkolwiek wg przyjætych kryteriów za
nieszczæ¥liwy wypadek (uszkodzenie ostre)
przyjmuje siæ splot przyczyn i okoliczno¥ci
trudnych do przewidzenia w caÆo¥ci to jed-
nak profilaktyka uszkodzeñ sportowych na-
rzådu ruchu jest moºliwa. Z jednej strony
skÆadajå siæ nañ odpowiednia rozgrzewka,
ekwipunek i wyposaºenie stadionów za¥
z drugiej przestrzeganie przepisów.
Prawda jest taka, ºe na pierwszy plan
we wspóÆczesnym sporcie wysuwa siæ pre-
Tom 2, Numer 3
221
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]