vademecum maturzysty - biologia 2009, Dla licealistów [ Pobierz całość w formacie PDF ]
2.6. Tkanki roÊlinne
2.6. TKANKI ROÂLINNE
Tkanka
– zespó∏ komórek wykazujàcych wspólne pochodzenie i (zwykle) podobieƒstwo budowy,
oraz pe∏niàcych okreÊlone funkcje w organizmie. Sàsiednie komórki tkanek roÊlinnych spojone sà
ze sobà pektynami blaszki Êrodkowej. ¸àcznoÊç pomi´dzy protoplastami zostaje zachowana dzi´ki
systemowi jamek z plazmodesmami.
Organy roÊlinne to cz´Êci roÊlin tworzone z tkanek o zbli˝onym planie budowy i pe∏niàce okreÊlo-
ne funkcje. Organami sà: korzeƒ, ∏odyga, liÊç, kwiaty i owoce.
Cechy wzrostu roÊlin: nieograniczony i zlokalizowany. Wzrost ograniczony i dyfuzyjny wykazujà tyl-
ko liÊcie i kwiaty roÊlin (taki typ wzrostu cechuje te˝ zwierz´ta).
Ogólny podzia∏ tkanek roÊlinnych
Funkcje i lokalizacja tkanki
twórczej pierwotnej
Tkanki roÊlinne
merystemy
pierwotne
zarodkowy i wywodzàce si´
bezpoÊrednio z niego: wierz-
cho∏kowe, wstawowe (inter-
kalarne)
Funkcje:
w
buduje zarodki roÊlin (merystem zarodkowy)
w
tworzy sto˝ki (wierzcho∏ki) wzrostu p´du i ko-
rzenia (merystemy wierzcho∏kowe; w nich ko-
mórki inicjalne wykazujàce ciàg∏à zdolnoÊç do
szybkich podzia∏ów)
w
powoduje wstawowe wyd∏u˝anie mi´dzyw´ê-
li (merystemy wstawowe – interkalarne), np.
u skrzypów i niektórych roÊlin jednoliÊciennych
kambium (miazga), fellogen
(miazga korkotwórcza), pe-
rycykl (okolnica), kallus (me-
rystem przyranny), arche-
sporialny (tkanka zarodniko-
wa)
okrywajàce – skórka, korek
mi´kiszowe – mi´kisz zasadniczy, spi-
chrzowy, asymilacyjny, wodonoÊny,
przewietrzajàcy (aerenchyma)
wzmacniajàce – zwarcica, twardzica
przewodzàce – drewno (ksylem), ∏yko
(floem)
Uwaga: Niektóre merystemy archesporialne majà
charakter pierwotny.
A
B
liÊcie
okrywajàce
merystemy
wierzcho∏kowe
∏odygi
kwiatostan
liÊç
pàczek
boczny
merystem
wstawowy
fellogen
kambium
Funkcje i lokalizacja tkanki
twórczej wtórnej
Tkanki twórcze wtórne powstajà w wyniku od-
ró˝nicowania pewnych komórek tkanki sta∏ej.
Powrót do stanu embrionalnego umo˝liwia
nast´pnie utworzenie wtórnych tkanek sta∏ych:
∏yka, drewna, korka i fellodermy.
Funkcje:
w
wtórny przyrost na gruboÊç walca
osiowego, korka i fellodermy
w
u dwuliÊcien-
nych tworzenie korzeni bocznych
w
zabliênia-
nie uszkodzonych tkanek (kallus)
w
tworzenie
ziaren py∏ku i woreczków zalà˝kowych w kwia-
tach roÊlin nago-
i okrytonasiennych
(rodzaj merystemu
archesporialnego)
w
tworzenie si´ za-
rodników w zarod-
niach paprotników
i mszaków (mery-
stem archesporialny)
perycykl
merystemy
wierzcho∏kowe
korzenia
czapeczka
merystem pierwotny
merystem wtórny
Rozmieszczenie merystemów w roÊlinie dwuliÊciennej (A), jednoliÊcien-
nej (B) oraz mikrofotografia komórek sto˝ka wzrostu
Lokalizacja tkanek sta∏ych i twórczych
w ∏odydze roÊliny okrytonasiennej
Charakterystyka tkanek twórczych
w
niewielkie, dzielàce si´ komórki o charakte-
rze embrionalnym
w
komórki cienkoÊcienne
zawierajàce ma∏e wodniczki i relatywnie du˝e
jàdro komórkowe
w
cz´Êç komórek powsta∏ych
po podzia∏ach si´ ró˝nicuje, tworzàc tkanki sta-
∏e (nazwa „sta∏e” pochodzi od w zasadzie nie-
zmiennej budowy)
w
komórki merystemów
(poza archesporialnym) przechodzà mitoz´
skórka
kolen-
chyma
∏yko
kambium
drewno
sklerenchyma
rdzeƒ
49
merystemy
wtórne
2.6. Tkanki roÊlinne
Charakterystyka i podzia∏
tkanek sta∏ych
Przekrój poprzeczny skórki liÊcia
kutyna + woski
zgrubia∏a Êciana
(warstwa
celulozowa)
w
sk∏adajà si´ z komórek doj-
rza∏ych, powsta∏ych w proce-
sie ró˝nicowania, które z
regu∏y utraci∏y zdolnoÊç po-
dzia∏ów.
w
zazwyczaj komórki
tkanek sta∏ych sà wi´ksze,
majà grubszà Êcian´ komór-
kowà, a niektóre w pe∏ni wy-
kszta∏cone plastydy
Tkanka okrywajàca
pierwotna (komórki ˝ywe)
– skórka p´du (epiderma)
– skórka korzenia (epible-
ma, ryzoderma)
wtórna (komórki martwe)
– korek (fellem)
komórka
skórki
komórka
mi´kiszu
Cechy charakterystyczne i rola skórki:
w
okrywa niezdrewnia∏e organy roÊlin (∏odygi zielone i liÊcie –
epiderma, m∏ode korzenie – epiblema)
w
sk∏ada si´ z pojedynczej warstwy ˝ywych komórek przylegajà-
cych do siebie, otoczonych celulozowà Êcianà, nieposiadajàcych
chloroplastów (z wyjàtkiem aparatów szparkowych)
w
w organach nadziemnych pokryta jest kutykulà (substancjà
woskowà zbudowanà m.in. z kutyny i wosków roÊlinnych), która
g∏ównie chroni roÊlin´ przed utratà wody i wnikaniem wirusów
w
wytwory skórki:
aparaty szparkowe
uczestniczàce w wymianie
gazowej CO
2
i O
2
oraz w transpiracji, czyli parowaniu wody;
w∏o-
ski
ograniczajàce transpiracj´ (gruba warstwa w∏osków to kutner),
wydzielajàce substancje wabiàce i parzàce (w∏oski parzàce pokrzy-
wy), pe∏niàce rol´ czepnà;
w∏oÊniki korzenia
pobierajàce wod´
i sole mineralne, w ich Êcianach komórkowych nie ma kutyny
Wytwory skórki
APARAT SZPARKOWY
komórka
przyszpar-
kowa
komórka
szparkowa
Tkanka okrywajàca wtórna – korek
epiderma
W¸OSKI
martwe
komórki
korka
w∏oski
parzàce
w∏oski
kutnerowe
fellogen
felloderma
mi´kisz
w∏oski
czepne
skórka
przetchlinka
przestwory
mi´dzykomórkowe
w∏oski
gruczo-
∏owate
korek
fellogen
mi´kisz
W¸OÂNIKI
w∏oÊnik
w
korek
(fellem) okrywa organy wykazujàce przyrost na gruboÊç
(rozwijajàcy si´ korek rozrywa i zast´puje skórk´) komórki mar-
twe, Êciany wysycone suberynà, chronià m.in. przed mrozem,
bakteriami i grzybami
w
fellogen
– wytwarza korek (fellem)
i felloderm´
w
felloderma
– komórki mi´kiszowe odk∏adane
przez fellogen do wewnàtrz
w
korkowica
– tworzona przez ko-
rek, fellogen i felloderm´
w
przetchlinka
– miejsce wymiany ga-
zowej (cienkoÊcienne, luêno u∏o˝one komórki korka)
komórka skórki
komórka mi´kiszu
50
2.6. Tkanki roÊlinne
Tkanka mi´kiszowa (parenchyma)
w
podstawowy rodzaj tkanki wype∏niajàcej wn´trze roÊliny
w
zbudowana z ˝ywych, cienkoÊciennych
komórek z du˝ymi wakuolami
w
pomi´dzy komórkami wyraêne przestwory mi´dzykomórkowe
w
komórki zachowujà zdolnoÊç odró˝nicowywania si´ i podzia∏ów
Rodzaje i funkcje tkanki mi´kiszowej
A
B
C
mi´kisz asymilacyjny
(zieleniowy) – przeprowadza proces fotosyntezy
(stàd obecnoÊç licznych, soczewkowatych chloroplastów); formy: palisa-
dowy (A), gàbczasty (B), wieloramienny (C)
mi´kisz zasadniczy
–
wype∏nia przestrzenie
mi´dzy innymi tkankami
mi´kisz spichrzowy
–
gromadzi materia∏y za-
pasowe (skrobia, bia∏-
ko, t∏uszcze)
mi´kisz wodonoÊny
–
komórki magazynujà
wod´ w bardzo du˝ych
wakuolach; jest odmianà
mi´kiszu spichrzowego
mi´kisz powietrzny
(aerenchyma)
– pozwala na przewietrzanie wn´-
trza roÊliny; cechuje go obecnoÊç
bardzo rozwini´tych systemów
przestrzeni mi´dzykomórkowej; wy-
st´puje u roÊlin bagiennych i wod-
nych (np. u tataraku)
Tatarak
Cechy i funkcje tkanki wzmacniajàcej
w
zbudowana z komórek o zgrubia∏ych Êcianach (wtórnych), ÊciÊle przylegajàcych do siebie
w
zapewnia
wytrzyma∏oÊç na czynniki statyczne (wynikajàce z grawitacji) oraz dynamiczne (np. wiatr)
w
chroni roÊli-
n´ przed uszkodzeniami mechanicznymi
w
rodzaje: kolenchyma (zwarcica) i sklerenchyma (twardzica)
Porównanie kolenchymy i sklerenchymy
Kolenchyma
:
w
komórki ˝ywe, zawierajà chloroplasty
w
Êciana
komórkowa niezdrewnia∏a ze zgrubieniami celu-
lozowo-pektynowymi, w kàtach lub wzd∏u˝ Êcian
(kolenchyma kàtowa oraz kolenchyma p∏atowa)
w
nie ogranicza wzrostu
w
wyst´puje w nadziem-
nych rosnàcych i rozwijajàcych si´ cz´Êciach ro-
Êliny (np. obwodowe cz´Êci ∏odygi m∏odych roÊlin
zielnych) oraz w ogonkach liÊciowych
Sklerenchyma
:
w
komórki martwe, pozbawione protoplastu
w
Êciana komórkowa zgrubia∏a, silnie zdrewnia∏a
(silnie inkrustowana ligninà, czyli drzewnikiem)
w
wyst´puje w wyroÊni´tych cz´Êciach roÊlin oraz
owocach i nasionach
w
zapewnia sztywnoÊç i wy-
trzyma∏oÊç roÊliny
w
wyst´puje w postaci w∏ókien
sklerenchymatycznych lub komórek kamiennych
W∏ókna skleren-
chymatyczne
Kolenchyma kàtowa
Kolenchyma p∏atowa
Komórka
kamienna
51
2.6. Tkanki roÊlinne
Tkanka przewodzàca
w
niejednorodna, tworzy jà ∏yko i drewno. ¸yko (floem) transportuje substancje organiczne w dó∏
lub w gór´ roÊliny (transport bazypetalny; por. fizjologia roÊlin). Drewno (ksylem) transportuje wo-
d´ wraz z solami mineralnymi od korzeni do liÊci (transport akropetalny)
w
obecnoÊç ∏yka i drewna powoduje, ˝e paprotniki i roÊliny nasienne nazywane sà naczyniowymi
w
∏yko i drewno mogà byç pierwotne albo wtórne
Elementy ∏yka
Tkanka wydzielnicza
w
nie zawsze tworzy struktury
wielokomórkowe (wyst´puje
tak˝e w postaci pojedynczych
komórek gruczo∏owych i rurek
mlecznych)
w
twory wielokomórkowe na-
le˝à do dwóch grup: po-
wierzchniowe (w∏oski gruczo-
∏owe, miodniki wydzielajàce
nektar oraz szparki wodne,
czyli hydatody), a tak˝e we-
wn´trzne (kana∏y ˝ywiczne)
¸yko tworzà starsze, bardziej prymitywne
komórki sitowe
(z po-
lami sitowymi) lub
rurki sitowe
(z perforowanymi Êcianami po-
przecznymi). Niekiedy w ∏yku wyst´pujà te˝ inne elementy:
mi´kisz i w∏ókna.
komórki sitowe
komórka przyrurkowa
sito
cz∏on rurki sitowej
pola
sitowe
komórka
przyrurkowa
rurki sitowe
– transportujà produkty fotosyntezy; ich cz∏ony po-
zbawione sà jàdra komórkowego
komórki przyrurkowe
– towarzyszà rurkom sitowym; sterujà
metabolizmem rurek (majà jàdro komórkowe)
mi´kisz ∏yka
– gromadzi materia∏y zapasowe
w∏ókna ∏ykowe
– martwe komórki, pe∏nià funkcj´ wzmacniajàcà
kana∏
˝ywiczny
Elementy drewna
Drewno tworzà starsze, bardziej prymitywne
cewki
oraz m∏odsze ewolucyjnie
naczynia
(w nich za-
nikajà Êciany poprzeczne). W drewnie mogà te˝ wyst´powaç w∏ókna drzewne i mi´kisz drzewny.
cewki
naczynia (widoczne sà ró˝ne
rodzaje zgrubieƒ Êciany
komórkowej)
jamki
lejkowate
komórki
mi´kiszu
drzewnego
w
cewki
– gruboÊcienne, wyd∏u˝one wrzecionowate komórki z jamkami lejkowatymi (paprotniki,
roÊliny nagozalà˝kowe; u okrytozalà˝kowych te˝ mogà wyst´powaç)
w
naczynia
– d∏ugie rurki powsta∏e z le˝àcych jedna nad drugà gruboÊciennych komórek bez Êcian
poprzecznych (cz∏ony naczyƒ) i protoplastów; jamki proste zapewniajà kontakt mi´dzy sàsiednimi
komórkami; naczynia odgrywajà g∏ównà rol´ w drewnie okrytozalà˝kowych
w
w∏ókna drzewne
– podstawowa masa drewna, funkcja wzmacniajàca
w
mi´kisz drzewny
– jedyne ˝ywe komórki drewna pe∏niàce funkcj´ spichrzowà
52
[ Pobierz całość w formacie PDF ]