Uzyskanie odszkodowania, ▀ DOKUMENTY, PORADY PRAWNE [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Szkoda
Jak uzyskaæ odszkodowanie na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego - zasady ogólne
Data: 06-10-2008 r.
S¹siad zalał twoje mieszkanie? Złodziej ukradł Twój komputer? Odniosłeœ rany w wypadku na drodze? W
takich sytuacjach mo¿na za¿¹daæ od sprawcy odszkodowania w drodze powództwa cywilnego. Zgodnie
bowiem z art. 415 kodeksu cywilnego, kto ze swej winy wyrz¹dził drugiemu szkodê obowi¹zany jest do jej
naprawienia.
Składaj¹c pozew o odszkodowanie trzeba udowodniæ nastêpuj¹ce okolicznoœci:
zaistnienie szkody,
niedozwolony czyn sprawcy,
winê sprawcy,
zwi¹zek przyczynowy miêdzy szkod¹ a zdarzeniem je wywołuj¹cym.
Przesłanki te musz¹ byæ spełnione
kumulatywnie
, tzn. konieczne jest wykazanie istnienia wszystkich
powy¿szych przesłanek dla uzyskania odszkodowania.
Szkoda i krzywda
Pojêcie szkody nie zostało w ustawie zdefiniowane. Intuicyjnie szkodê rozumie siê jako jakikolwiek
uszczerbek w dobrach i interesach prawnie prawnie chronionych, który nast¹pił wbrew woli poszkodowanego.
Szkoda mo¿e mieæ charakter maj¹tkowy (np. zniszczenie rzeczy pokrzywdzonego) lub niemaj¹tkowy (np.
naruszenie dobrego imienia pokrzywdzonego). Przy czym w tym ostatnim wypadku czêœciej mówi siê o
krzywdzie i zadoϾuczynieniu.
Nale¿y równie¿ rozró¿niæ szkodê na osobie (np. wynikiem tego, ¿e sprawca złamał poszkodowanemu rêkê
mo¿e byæ koniecznoœæ pokrycia kosztów leczenia i utrata zarobku, oprócz tego ) i szkodê na mieniu.
Przykład: Pobicie skrzypka, skutkuj¹ce licznymi obra¿eniami dłoni, mo¿e rodziæ szkodê maj¹tkow¹ w postaci
kosztów leczenia oraz utratê zarobku spowodowan¹ niemo¿noœci¹ udziału w koncertach. Oprócz tego mo¿emy
mieæ równie¿ do czynienia ze szkod¹ niematerialn¹ (krzywd¹) jeœli to samo zdarzenie naruszyło czeœæ i
godnoœæ tego¿ skrzypka.
Uszkodzenie czyjegoœ samochodu w wyniku kolizji spowodowanej przez innego uczestnika ruchu
drogowego jest szkod¹ wył¹cznie o charakterze maj¹tkowym.
Istniej¹ dwa rodzaje szkody maj¹tkowej:
strata (
damnum emergens
), oznacza pomniejszenie maj¹tku poszkodowanego, polega ona na uszczupleniu
aktywów (np. zniszczenie, utrata lub uszkodzenie okreœlonych składników maj¹tkowych albo obni¿enie ich
wartoœci) albo na przybyciu pasywów (np. powstanie nowych zobowi¹zañ albo ich zwiêkszenie), np.
rzeczywisty wysokoœæ uszkodzeñ samochodu bêd¹cych skutkiem kolizji
utracone korzyœci (
lucrum cessans
), charakteryzuj¹ siê tym, ¿e maj¹tek poszkodowanego nie wzrósł taj jakby
to miało miejsce gdyby nie nast¹piło zdarzenie powoduj¹ce szkodê, np uszkodzenie taksówki w ten sposób, ¿e
przez kolejne dni taksówkarz nie mo¿e z niej korzystaæ i w ten sposób zarabiaæ.
Zgodnie z reguł¹ przewidzian¹ w kodeksie cywilnym nale¿y uwzglêdniaæ oba wymienione powy¿ej rodzaje
szkody, wszêdzie tam gdzie pojawi siê odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza. Dla ustalenia wielkoœci szkody
maj¹tkowej konieczne jest porównanie rzeczywistego stanu rzeczy po zdarzeniu powoduj¹cym szkodê ze
stanem hipotetycznym, a zatem takim, który by istniał gdyby nie nast¹piło wydarzenie powoduj¹ce szkodê.
Szkoda zwi¹zana z utraconymi korzyœciami ma zawsze charakter hipotetyczny, trzeba bowiem wyliczyæ ile
poszkodowany mógłby zarobiæ gdyby szkoda nie powstała (np. ile zarobiłby taksówkarz gdyby sprawca nie
uszkodził by jego samochodu). Z reguły wystêpuje obok rzeczywiœcie poniesionej straty. Ustalenie szkody w
postaci utraconych korzyœci jest hipotetyczne, to jednak szkoda taka musi byæ przez poszkodowanego
wykazana z tak du¿ym prawdopodobieñstwem, aby uzasadniała ona w œwietle doœwiadczenia ¿yciowego
przyjêcie, ¿e utrata korzyœci rzeczywiœcie nast¹piła.
Niedozwolony czyn sprawcy
Jako czyn nale¿y rozumieæ zarówno działanie sprawcy lub zaniechanie. Aby konkretny czyn był podstaw¹
uzyskania odszkodowania musi to byæ czyn bezprawny. Bezprawnoœæ - jako przedmiotowa cecha czynu
sprawcy - tradycyjnie ujmowana jest jako sprzecznoœæ z obowi¹zuj¹cym porz¹dkiem prawnym. Pojêcie
?porz¹dek prawny? obejmuje przy tym nakazy i zakazy wynikaj¹ce nie tylko z normy prawnej, lecz tak¿e
nakazy i zakazy wynikaj¹ce z norm moralnych i obyczajowych, okreœlanych jako ?zasady współ¿ycia
społecznego? lub ?dobre obyczaje?.
Przykładem działania sprzecznego z porz¹dkiem prawnym jest wybicie
szyby (gdy¿ prawo zabrania niszczenia cudzego mienia), a tak¿e oszukiwanie kontrahenta podczas
negocjowania umowy (jest to bowiem sprzeczne z dobrymi obyczajami kupieckimi).
BezprawnoϾ zaniechania
nastêpuje wówczas, gdy istniał nakaz działania (współdziałania), zakaz zaniechania, czy te¿ zakaz sprowadzenia
skutku, jaki przez zaniechanie mo¿e nast¹piæ (wyrok SN z 19 lipca 2003 r., V CKN 1681/00, niepubl.);
przykładowo Kowalski był zobowi¹zany usun¹æ odpady, które pozostawił na nieruchomoœci Maliniaka , w
skutek nie dokonania tej czynnoœci, Maliniak doznał szkody
.
Istniej¹, nie zawsze wprost wymienione w przepisach obowi¹zuj¹cego prawa, okolicznoœci wył¹czaj¹ce
bezprawnoœæ czynu. S¹ to:
działanie w ramach obrony koniecznej ? tj. wyrz¹dzenie szkody podczas odpierania bezpoœredniego i
bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby,
działanie w stanie wy¿szej koniecznoœci ? tj. działanie w celu odwrócenia od siebie lub od innych
niebezpieczeñstwa gro¿¹cego bezpoœrednio od rzeczy lub zwierzêcia , np. zabicie atakuj¹cego psa, który
nale¿ał do s¹siada,
dozwolona samopomoc,
zgoda poszkodowanego uchyla bezprawnoœæ działañ ingeruj¹cych w sferê jego dóbr w takim zakresie, w
jakim poszkodowany mo¿e dysponowaæ naruszonymi dobrami; konieczne jest wiêc ustalenie, czy i w jakim
zakresie poszkodowanemu przysługiwało uprawnienie do udzielenia zgody na ingerencjê w sferê jego
własnych dóbr (np. zgoda na zabieg lekarski lub udział w zawodach sportowych),
wykonywanie własnych praw podmiotowych,
działanie na własne ryzyko,
wykonywanie ustawowych uprawnieñ (np. wykonanie eksmisji, prawo do zatrzymania rzeczy przez Policjê).
Wina
Jedynie czyn, który obiektywnie został uznany za bezprawny czyn uznany za bezprawny mo¿e byæ rozwa¿any
w kategoriach winy. Na gruncie prawa cywilnego winê mo¿na przypisaæ podmiotowi prawa, kiedy istniej¹
podstawy do negatywnej oceny jego zachowania z punktu widzenia zarówno obiektywnego, jak i
subiektywnego (tzw. zarzucalnoœæ postêpowania).
Zasadniczo winê mo¿na przypisaæ osobie, która przewidywała, ¿e jej działanie mo¿e doprowadziæ do
zdarzenia rodz¹cego szkodê i zgadzała siê na wyst¹pienie takiego skutku. Nie mo¿e zatem przypisaæ winy
osobie, która nie mo¿e przewidywaæ, ¿e jej działanie mo¿e skutkowaæ powstaniesz szkody np. dziecko lub
osoba chora psychicznie.
Rozró¿nia siê winê umyœln¹ i nieumyœln¹. Przy winie umyœlnej sprawca
albo ma œwiadomoœæ, ¿e w skutek jego działania wywoła szkodê i celowo do tego skutku zmierza np.
zazdrosny s¹siad podkłada podpalił stodołê Kowalskiego, s¹siad podpala drewnian¹ stodołê,
albo ma œwiadomoœæ szkodliwego skutku swego zachowania siê i godzi siê na wyst¹pienie tego skutku, np.
Kowalski pali papierosa w drewnianej stodole s¹siada i rzuca niedopałek na podłogê licz¹c siê z tym, ¿e
stodoła mo¿e siê zapaliæ.
Przy winie nieumyœlnej sprawca wprawdzie przewiduje mo¿liwoœæ wyst¹pienia szkodliwego skutku, lecz
bezpodstawnie przypuszcza, ¿e zdoła go unikn¹æ, albo te¿ nie przewiduje mo¿liwoœci nast¹pienia tych
skutków, choæ powinien i mo¿e je przewidzieæ,. Niedbalstwo jest zatem niedoło¿eniem wymaganej
starannoœci.
Przykładowo: s¹siad pali œmieci obok drewnianej stodoły Kowalskiego i nie dogasił ogniska, od
którego zajêła siê stodoł
.
Winê mo¿e ponosiæ wył¹cznie osoba działaj¹ca z odpowiednim rozeznaniem. Musi to byæ osoba dojrzała i
poczytalne.
Zwi¹zek przyczynowy
Sprawca bêdzie odpowiadał za szkodê jedynie w sytuacji gdy miêdzy jego czynem a szkod¹, bêdzie istniał
zwi¹zek przyczynowy. Oznacza to, ¿e szkoda jest naturalnym, typowym i oczekiwanym skutkiem działania
sprawcy. O tym czy w konkretnym stanie faktycznym bêdzie mo¿na mówiæ o zwi¹zku przyczynowym bêdzie
zale¿ało od wszystkich okolicznoœci danej sprawy, które bêd¹ musiały byæ rozpatrzone przez sêdziego zgodnie
z zasadami wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego.
Przykładowo: w zwykłym zwi¹zku przyczynowym bêd¹ wada
konstrukcyjna i szkoda wywołana zawalenie siê wadliwie skonstruowanego budynku czy szkoda wywołana na
posesji s¹siada wywołana przez zawalenie siê spróchniałego drzew
.
Odpowiedzialnoœæ Skarbu Pañstwa
Odszkodowanie mo¿na ¿¹daæ od Skarbu Pañstwa, jednostek samorz¹du terytorialnego lub innych podmiotów
w nastêpuj¹cych sytuacjach:
Szkoda została wyrz¹dzona przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu
władzy publicznej.
W tym budynku ponosi odpowiedzialnoœæ Skarb Pañstwa lub jednostka samorz¹du
terytorialnego lub inna osoba prawna wykonuj¹ca tê władzê z mocy prawa. Je¿eli wykonywanie zadañ z
zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorz¹du terytorialnego albo
innej osobie prawnej,solidarna odpowiedzialnoœæ za wyrz¹dzona szkodê ponosi ich wykonawca oraz
zlecaj¹ca je jednostka samorz¹du terytorialnego albo Skarb Pañstwa.
Szkoda została wyrz¹dzona przez wydanie aktu normatywnego, je¿eli we właœciwym postêpowaniu
stwierdzono, ¿e ten¿e akt jest niezgodny z Konstytucj¹, ratyfikowan¹ umow¹ miêdzynarodow¹ lub
ustaw¹.
Szkoda została wyrz¹dzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji.
W tym
wypadku odszkodowania mo¿na ¿¹daæ po stwierdzeniu we właœciwym postêpowaniu ich niezgodnoœci z
prawem. Odnosi siê to równie¿ do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały
wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucj¹, ratyfikowan¹ umow¹
miêdzynarodow¹ lub ustaw¹.
Szkoda została wyrz¹dzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowi¹zek ich wydania
przewiduje przepis prawa
. Odszkodowania mo¿na ¿¹daæ po stwierdzeniu we właœciwym postêpowaniu
niezgodnoœci z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba ¿e przepisy odrêbne stanowi¹ inaczej
Szkoda na osobie została wyrz¹dzona przez zgodne z prawem wykonywanie władzy.
W tym wypadku
poszkodowany mo¿e ¿¹daæ całkowitego lub czêœciowego jej naprawienia oraz zadoœæuczynienia
pieniê¿nego za doznan¹ krzywdê, gdy okolicznoœci, a zwłaszcza niezdolnoœæ poszkodowanego do pracy lub
jego ciê¿kie poło¿enie materialne, wskazuj¹, ¿e wymagaj¹ tego wzglêdy słusznoœci.
Pamiêtaj:
W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe
z tego powodu koszty. Na ¿¹danie poszkodowanego zobowi¹zany do naprawienia szkody powinien wyło¿yæ
z góry potrzebn¹ sumê na koszty leczenia, a je¿eli poszkodowany stał siê inwalid¹, tak¿e sumê potrzebn¹ na
koszty przygotowania do innego zawodu.
Roszczenie o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3
lat od dnia w którym poszkodowany dowiedział siê o szkodzie i o osobie obowi¹zanej do jej naprawienia.
Jednak w ka¿dym przypadku roszczenie przedawnia siê z upływem 10 lat od dnia w którym natrapiło
zdarzenie wyrz¹dzaj¹ce szkodê.
Osoba prawna odpowiada za szkody, które zostały wyrz¹dzone z winy jej organu.
Podstawa prawna:
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]