UOOP 2011(1), WPIA, Ustrój Organów Ochrony Prawnej [ Pobierz całość w formacie PDF ]
USTRÓJ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ 2011 dr Sychta
Skrypt zostal opracowany na podstawie dostępnych skryptów, notatek z wykładów oraz podanych
ustaw. Skrypt zawiera opracowane zagadnienia (130) na egzamin u dr Katarzyny Sychty
1. Pojęcie i funkcje ochrony prawnej
Ochrona prawna
to działalność wyspecjalizowanych organów państwowych w celu ochrony prawa.
Ochrona prawna może mieć
charakter represyjny lub prewencyjny.
Działalno
ść
represyjna
jest podejmowana wtedy, kiedy prawo zostało naruszone. Celem jest przywrócenie
stanu istniejącego wcześniej, zanim to prawo naruszono. Przywraca się je za pomocą środków przymusu
wobec podmiotu, który prawo naruszyl.
Działalno
ść
prewencyjna
uaktywnia się wówczas kiedy prawa jeszcze nie naruszono. Celem jest
zapobieżenie naruszenia prawa w przyszłości np.:
1. Prawa nie naruszono, ale już podjęto działanie, które stwarza stan zagrożenia dla chronionego
prawa lub interesu,
2. Sytuacja kiedy w ogóle nie naruszono prawa; nie ma działania, które stwarza zagrożenie, wówczas
zabezpiecza prawa podmiotów stosunków prawnych na przyszłość. Np.: dorobienie się majątku ->
chęć rozdzielenia-> spisanie testamentu. Polega na stosowaniu sankcji a jedynie na wykonywaniu
funkcji nadzorczych, kontrolnych, które poprzez realizację funkcji sygnalizacyjnych wskazują czy
dane zachowanie, sprzeczne z porządkiem prawnym może w konsekwencji wywołać szkodę.
2. Rodzaje ochrony prawnej
Ochrona prawna może polegać na rozstrzyganiu, kontroli legalności i obsłudze prawnej.
Rozstrzyganie -
działanie, które polega na podejmowaniu decyzji mającej wyeliminować konflikt poprzez
zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa.
Kontrola legalno
ś
c
i
- ustalenie czy dany organ działa zgodnie z prawem, czy też nie, ale bez ustalania
konsekwencji.
Pomoc prawna - zwana też sferą obsługi prawa, polega ona na tym, że udziela pomocy prawnej poprzez
doradztwo prawnicze, dokonywanie czynności w imieniu innej osoby ze skutkiem na jej rzecz, bądź też
wykonywanie innych czynności jak chociażby opiniowanie aktów prawnych lub przygotowanie projektów.
3. Pojęcie, cechy i rodzaje organów ochrony prawnej.
Organy ochrony prawnej
to organy specjalnie powołane i zorganizowane pod kątem sprawowania
ochrony prawnej.
Organy rozstrzygaj
ą
ce powolane do rozstrzygania konfliktów
Sądy
Powszechne – każdy obywatel podlega orzecznictwu sądów powszechnych.
- sądy rejonowe
- sądy okręgowe
- sądy apelacyjne
Szczególne – sądy, które zostały wyodrębnione ze względu na specyfikę spraw,
co do których sprawują wymiar sprawiedliwości, bądź też specyfikę podmiotów,
które im podlegają.
- sądy wojskowe
- sądy administracyjne
 Trybunały
Trybunał Konstytucyjny – rzadko kiedy orzeka w sprawie indywidualnej, sprawdza zgodnośd aktów
normatywnych, decyzji i umów międzynarodowych z konstytucją.
Trybunał Stanu – orzeka w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej.
Trybunały Międzynarodowe np.
- Europejski Trybunał Sprawiedliwości
- Europejski Trybunał Praw Człowieka
- Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni Wojennych
Organy quasi-sądowe
Organy quasi-sądowe (jakby sądowe) – powoływane aby realizowad funkcję rozstrzygania. Nie posiadają
jednak cech sądów takich jak np. niezawisłośd czy orzekanie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
- Izba Morska ustalają przebieg wypadków morskich
- sądy polubowne orzekający w sprawach cywilnych na podstawie umowy stron
- komisje arbitrażowe rozstrzyganie sporów zbiorowych
- samorządowe kolegium odwoławcze – rozstrzyganie indywidualne sprawy z zakresu adm.
- urząd patentowy RP- rozstrzyga spory powstające w związku z ustawą prawa własności przemysłowej.
Decyduje i przyznaniu praw ochronnych, patentów na znaki towarowe.
- komisja prawa autorskiego
Organy kontroli legalno
ś
ci powołane do kontroli działalno
ś
ci innych podmiotów pod k
ą
tem widzenia jej
zgodności z prawem
Sensu stricte
- prokuratura
Sensu largo np.
- Najwyższa Izba Kontroli (NIK)
- Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO)
- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT)
- Inspekcja Sanitarna
- policja
- straż miejska
- Inspekcja Handlowa
- i inne
Organy pomocy prawnej powołane do świadczenia podmiotom stosunków prawnych pomocy prawnej
- adwokatura
- doradcy podatkowi
- rzecznicy patentowi
- radcowie prawni
- prawnicy zagraniczni
- notariat
- komornicy sądowi
- rzecznik praw obywatelskich
- rzecznik praw dziecka
4. Organy rozstrzygające
Patrz. Pyt. 3
5. Organy kontroli legalności
Patrz. Pyt. 3
 6. Organy pomocy prawnej
Patrz. Pyt. 3
7. Modele kontroli konstytucyjności prawa
1. Wewn
ą
trzparlamentarny –
kontroli konstytucyjności aktów prawnych dokonuje parlament, obowiązek
spoczywa na całym parlamencie i na jego organach oraz na podmiotach posiadających inicjatywę
ustawodawczą.
2. Pozaparlamentarny
AMERYKAŃSKI – kontroli konstytucyjności ustaw dokonuje sąd, uczestnicy procesu podnoszą zarzut
niekonstytucyjności aktów prawnych.
EUROPEJSKI – kontrolę konstytucyjności ustaw sprawuje specjalnie do tego powołany organ wyposażony
w prawo kontroli konstytucyjności ustaw.
• KONTROLA PREWENCYJNA
– zapobieżenie wprowadzeniu niekonstytucyjnego aktu
• KONTROLA REPRESYJNA – wyeliminowanie aktu niekonstytucyjnego
(akty niekonstytucyjne mogą byd anulowane, wstrzymane do czasu usunięcia sprzecznych z Konstytucją
postanowień lub nie można ich stosować choć obowiązują)
KOMPETENCJE KONTROLI KONSTYTUCYJNEJ
:
czuwanie nad przebiegiem referendów i ich wynikami,
nad wyborami powszechnymi, spory pomiędzy organami państwa, badanie i rozwiązywanie partii
politycznych, sprawy dotyczące głowy państwa .
8. Skład Trybunalu Konstytucyjnego (wykł., art. 194 konstytucji; art. 2 u. TK)
- skład 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią, niepowtarzalną kadencję
- sędziowie muszę posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu
Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego
- kandydatów na sędziego Trybunału Konstytucyjnego przedstawia grupa co najmniej 50 posłów lub
Prezydium Sejmu, decyzja w sprawie wyboru sędziego zapada bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów
- osoba wybrana na stanowisko musi złożyć ślubowanie wobec Prezydenta RP, odmowa złożenia
ślubowania jest równoznaczna z rezygnacją
- skład jest kolegialny i dla I instancji wynosi 5 sędziów, dla II instancji Trybunał Konstytucyjny orzeka w
pełnym składzie
- organami Trybunału Konstytucyjnego są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Prezes Trybunału Konstytucyjnego
9. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego (wykł., art. 188 – 189 Konstytucji, art. 2 u. TK).
- trybunał stojący na straży Konstytucji,
- jego zadaniem jest ustalanie czy akt normatywny, decyzje, akty międzynarodowe są zgodne z
Konstytucją
- ustalanie zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi
- orzekanie w przedmiocie skargi konstytucyjnej
- orzekanie w przedmiocie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi, konstytucyjnymi organami
- orzekanie na wniosek Marszałka Sejmu o czasowej niezdolności Prezydenta RP do pełnienia urzędu
jeżeli sam prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o swojej niezdolności do wykonywania
swoich obowiązków
- orzeka o zgodności działalności partii politycznych z Konstytucją
- rozpatruje prośby o pomoc w ustaleniu zgodności z Konstytucją przez sądy
Powszechne
- nie mają uprawnień do dokonywania kontroli poziomej – jednej ustawy z inną
- nie może badać wtórnego prawa UE
10. Inicjowanie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 – 193 Konstytucji, art.
32 u. TK).
Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zainicjować mogą:
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2. Prezes Rady Ministrów
3. Marszałek Sejmu
4. Marszałek Senatu
5. 50 posłów
6. 30 senatorów
7. I Prezes Sądu Najwyższego
8. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
9. Prokurator Generalny
10. Prezes Najwyższej Izby Kontroli (NIK)
11. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
12. Krajowa Rada Sądownictwa (
nadzwyczajna kompetencja jedynie w sprawie sprawdzenia zgodności z
Konstytucją aktów normatywnych w zakresie w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości
sędziów
)
13. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
14. ogólnokrajowe organy związków zawodowych
15. ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
16. kościoły i inne związki wyznaniowe
17. osoba prywatna
(gdy uważa, że jego konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone)
18. każdy sąd
(sądy mogą zadawad pytania odnośnie zgodności aktów normatywnych, decyzji i umów
międzynarodowych z Konstytucją jeżeli stwierdzenie tej zgodności konieczne jest do wydania orzeczenia)
Wniosek albo pytanie prawne powinny odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych, a
ponadto zawierać:
- wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny,
- określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części,
- sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub
ustawą kwestionowanego aktu normatywnego,
- uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie.
Wniosek pochodzący od organu lub organizacji powinien zawierać także powołanie przepisu prawa lub
statutu, wskazującego, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych ich
zakresem działania.
Pytanie prawne powinno także wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ
na rozstrzygnięcie sprawy
11. Moc wiążąca orzeczeń Trybunalu Konstytuacyjnego (wykł., art. 190 i 239 Konstytucji)
- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne
- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w
którym akt normatywny był ogłoszony , jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w „Monitorze
Polskim”
- orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z chwilą ogłoszenia,jednak Trybunał może
określić inny termin, który nie może jednak przekraczać 18 miesięcy dla ustawy i 12 miesięcy dla innego
aktu normatywnego
- orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji
lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego
postępowania
12. Skarga konstytucyjna (wykł., art. 79 Konstytucji)
Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w
ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub
innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie
o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w
ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub
innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie
o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
-
Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny.
(Skargę konstytucyjną samodzielnie we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, notariusz,
profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych).
-
Zakres podmiotowy skargi -> prawo do wniesienia posiada osoba spelniająca wymogi: wystąpilo
naruszenie konstytucyjnych praw i wolności, naruszenie nastąpilo poprzez niekonstytucyjność aktu
normatywnego będącego podstawą wyroku, orzeczenia sądu lub decyzje administracyjne są ostateczne
-
Zakres przedmiotowy skargi -> przepis, którego konstytucyjność będzie badal Trybunal: podstawą
orzeczenia jest ustawa lub inny akt normatywny wydany w konstytucyjnie przewidzianej formie
13. Postępowanie w przedmiocie skargi konstytucyjnej
Wydanie ostatecznego wyroku, decyzji rozstrzygających o konstytucyjnych prawach lub wolnościach ->
Skarga konstytucyjna ( dokładne określenie ustawy lub innego aktu będącego podstawą ostatecznego
wyroku; wskazanie naruszonego prawa, uzasadnienie, załącznik w postaci wyroku) ->
Posiedzenie wstępne trybunalu konstytucyjnego : Badanie wymogów formalnych skargi i jej zasadności
I. Stwierdzenie braków formalnych skargi -> wezwanie do usunięcia braków w terminie 7 dni -> jeżeli
braki usunięto dochodzi do rozprawy lub do rozpoznania sprawy, umorzenia sprawy lub
wstrzymania wykonana czy zawieszenia sprawy
II. Stwierdzenie oczywistej bezzasadności skargi -> postanowienie o nienadaniu skardze dalszego
biegu (również stosowane, gdy nie usunięto braków formalnych skargi) -> zażalenie w terminie
7 dni od doręczenia -> jeżeli zażalenie zostanie uwzględnione dochodzi do rozprawy lub do
rozpoznania sprawy, umorzenia sprawy lub wstrzymania wykonana czy zawieszenia sprawy
III. Niestwierdzenie braków formalnych i brak oczywistej bezzasadności -> sprawa rozpoznawana w
posiedzeniu wstępnym lub rozprawie
14. Pojęcie i geneza odpowiedzialności konstytucyjnej
Pojęcie: Uprawnienie izby niższej parlamentu (Sejm) do postawienia w sytuacji oskarżenia osób
zajmujących najwyższe stanowiska w państwie za naruszenie konstytucji lub ustaw przed izbą wyższą,
która orzeka czy doszło do naruszenia czy nie.
Geneza:
1) 1376 r. - Wielka Brytania - Izba Gmin (niższa) przed Izbą Lordów postawiła urzędnika królewskiego za
nadużycia finansowe (INPEACHMENT).
2) Miało to również miejsce w USA i Europie w czasie Rewolucji Francuskiej (13.07 1789 r. u. o
odpowiedzialności ministrów; 27.04.1791 u. o organizacji ministerstw - odpowiedzialność ministrów za
naruszenie konstytucji, ustaw, uchwał Zgromadzenia Narodowego, zamachy na wolność i własność
obywateli, bezprawne użycie funduszy państwowych, narażenie państwa na niebezpieczeństwo.
Podmiotem oskarżającym jest Parlament, orzeka tzw. Najwyższy Trybunał Narodowy, a w Polsce TS.
MODELE:
1. orzeka specjalny organ;
2. Orzeka Trybunał, który bada zgodność - Trybunał Konstytucyjny (Niemcy, Włochy);
3. Orzeka SN (Hiszpania, Portugalia).
4. POLSKA:
1) Konstytucja 3 maja 1791 roku - funkcjonuje odpowiedzialność konstytucyjna. Przewiduje
odpowiedzialność za naruszenie konstytucji przez ministrów zasiadających w tzw. Straży Praw (Rząd).
OSKARŻA: Parlament (Sejm + Senat)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]