uzaleznienia + leczenie alkoholizmu, technik usług kosmetycznych, higiena [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Uzależnienie
1
Uzależnienie
–
nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce
określenie to ma kilka znaczeń.
Uzależnienie
W j
potocznym termin "uzależnienie" jest stosowany głównie do osób, które nadużywają narkotyków
(narkomania), leków (lekomania), alkoholu (alkoholizm), czy papierosów. W szerszym kontekście może odnosić się
do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych, oglądania telewizji, internetu, czy seksu. Są to uzależnienia często
mniej znane i opisane, nie zawsze nawet określane w oficjalnych klasyfikacjach chorób, ICD-10 i DSM IV, jako
z
. Dla
o współczesna psychologia traktuje pojęcie uzależnienia szeroko i zakłada, że obejmuje ono także
(...) inne wypadki, kiedy ludzie czują się zmuszeni angażować się w ryzykowne, "wymykające się spod kontroli"
zachowania (...)
 Uzależnienie
2
Uzależnienie fizjologiczne
Charakterystyka
Uzależnienie fizjologiczne
(
physiological dependence
), zwane też czasem
fizycznym
, to nabyta silna potrzeba
stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle,
uczucie
zimna, wymioty, drżenia mięśni,
. Zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do wystąpienia
zespołu objawów, które określa się jako
(zespół z odstawienia). W leczeniu stosowana jest
kacja, czyli odtrucie.
Substancje uzależniające
Grupa substancji, których nadużywanie prowadzi do uzależnienia fizjologicznego jest niewielka. Najważniejsze z
nich to (w nawiasie nazwa choroby polegającej na uzależnieniu od danej substancji):
•
•
)
•
inne)
•
pochodne
) stosowane jako leki nasenne
•
niektóre
zwane niesłusznie
)
•
grupa leków psychotropowych)
Do uzależnienia fizjologicznego nie prowadzą
(zdania badaczy są podzielone),
,
ni wiele
innych substancji psychoaktywnych stosowanych rekreacyjnie.
Zdania badaczy są podzielone w sprawie
.
Ciekawym przykładem wywoływania czystej zależności fizjologicznej przy braku psychicznej są niektóre pochodne
steroidów. Zależność ta jest na tyle silna, iż leków tych nie można odstawić nagle, gdyż może zagrozić to życiu
pacjenta
.
Walka z uzależnieniem fizjologicznym
Walka z uzależnieniem fizjologicznym przy dzisiejszym stanie wiedzy jest dość łatwa, często stosuje się środki
pomocnicze (zapobiegające negatywnym efektom i zmniejszające ból) na czas kuracji i powoli zmniejsza się dawkę
danej substancji. Nagłe odstawienie niektórych substancji może być niebezpieczne
–
w przypadku alkoholu może
prowadzić do
. W ciężkich przypadkach uzależnienia od
stosowana jest kuracja
owa lub
W lżejszych przypadkach stosowane są duże dawki
u (Relanium).
Zmiany receptorowe, przepuszczalność błon komórkowych, produkcja enzymów i neuroprzekaźników potrafią dość
szybko się cofać do stanu prawidłowej homeostazy. Tak więc uzależnienie fizjologiczne stanowi niewielki problem
w porównaniu do uzależnienia psychicznego
Większość
w
–
jeśli używa się ich względnie często i względnie systematycznie
–
wywołuje wystąpienie
zależności (uzależnienia) na poziomie psychicznym. Niemożliwa jest sytuacja wystąpienia objawów zależności
fizycznej przy braku uzależnienia psychicznego, często natomiast zdarza się sytuacja odwrotna. Szczególnie ma to
miejsce w przypadku nadużywania substancji nie powodującej trwałej adaptacji organizmu (komórek), jak
wymienione wyżej
, czy niektóre
Prowadzone są badania nad przydatnością
w walce z uzależnieniami. Terapia tym środkiem prowadzona
już jest między innymi w
. Metoda ta, ma dużą skuteczność
–
nawet 50% heroinistów po jednorazowym użyciu
deszło od nałogu. W Polsce prowadzone są badania nad możliwością uzyskania z
preparatów
pozbawionych właściwości toksycznych w celu wykorzystania w terapii uzależnień.
 Uzależnienie
3
Uzależnienie psychiczne
Charakterystyka
Uzależnienie psychiczne
(
psychological dependence
), znane też jako
psychologiczne
, to nabyta silna potrzeba
stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do
poważnych fizjologicznych następstw. Jego cechy to:
•
wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego
•
wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza)
•
kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia
•
osłabienie woli
•
obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji
•
samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi
mechanizmami obronnymi)
•
fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem
Zależność psychiczna to stan, w którym osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez pomocy z zewnątrz przerwać
zachowań kompulsywnych związanych ze zdobywaniem i konsumpcją. Nieleczona zależność psychiczna od
substancji chemicznych prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a w końcu i śmierci. Obecnie
nie są znane skuteczne metody leczenia uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych. Możliwe jest
zatrzymanie kompulsywnych zachowań, ale nie całkowite wyleczenie.
Mimo mylącej nazwy uzależnienie psychiczne ma swoje fizyczne (neurologiczne) podłoże i jest tak samo realne, jak
uzależnienie fizjologiczne z tą różnicą, że zmiany, które powoduje nie cofają się samoistnie albo cofają się bardzo
wolno w skali życia osobnika
Czynności uzależniające
Uzależnienie psychiczne mogą wywoływać różne przyjemne czynności:
•
samopodawanie związków chemicznych wywołujących tzw. preferencje miejsca u zwierząt doświadczalnych
Preferencja miejsca polega na tym, iż zwierzę po pewnym czasie preferuje klatkę z wodą zawierającą narkotyk
względem klatki zawierającej czystą wodę. Wszystkie substancje o działaniu "nagradzającym", czyli narkotyki dają
pozytywny wynik w tym teście za wyjątkiem substancji halucynogennych. (Marihuana daje wynik raz pozytywny
raz negatywny w zależności od ośrodka, który prowadzi badania).
Przykładowe czynności powodujące uzależnienie:
•
•
•
nadmierna
o tężyznę fizyczną (
•
•
•
praca
•
•
•
•
•
•
 Uzależnienie
4
Walka z uzależnieniem psychicznym
Walka z uzależnieniem psychicznym zależy w głównej mierze od woli osoby uzależnionej. Jako, że wola
uzależnionego jest naruszona, osłabiona pojawia się problem "błędnego koła". Dlatego niezmiernie rzadko zdarzają
się "samowyleczenia" w przypadku zaawansowanych faz uzależnienia. Charakterystyczne jest podejmowanie przez
uzależnionego decyzji (np. o rezygnacji z zażywania) i niemożność realizacji tej decyzji. Towarzyszy temu
rozrastający się system psychologicznych
W
i na świecie coraz większą popularnością cieszą się metody oparte o
t.j.
anonimowych
, anonimowych erotomanów (AE),
anonimowych żarłoków (AŻ) oraz anonimowych hazardzistów. Brak jest opracowań naukowych dotyczących
skuteczności tego typu terapii ze względu na reguły panujące w tych grupach. Jednakże istnienie (od dziesiątek lat w
przypadku niektórych z nich) samofinansowanie oraz ciągły nieliniowy wzrost ilości grup daje podstawę sądzić iż
metody tam stosowane maja pewną skuteczność . Stosunkowo wysoką skutecznością cieszy się terapia pracą
stosowana we
Skuteczność zaleczania uzależnienia w odniesieniu
do różnych metod terapii często trudno określić z powodu braku badań statystycznych lub ich niewłaściwego
wykonania. Najczęściej popełnianym błędem jest zbieranie informacji o utrzymywaniu abstynencji od samych
uzależnionych.
Do niedawna za uzależnienie od narkotyków obarczano tylko i wyłącznie tzw. słabą wolę osób uzależnionych. W
świetle współczesnych badań wiadomo, iż owo osłabienie nie jest istotą tej choroby.
Przezwyciężenie uzależnienia fizjologicznego w walce z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych to
niewielkie osiągnięcie. Głównym czynnikiem powodującym, że narkomani wracają do uzależnienia, jest jego
psychiczny aspekt.
Neurobiologia uzależnienia psychicznego od środków depresyjnych oraz
psychostymulujących
Problem ze zbudowaniem ścisłego modelu uzależnienia bierze się m.in. z nie do końca poznaną budową oraz
działaniem mózgu ludzkiego oraz trudnością w ścisłym zdefiniowaniu uzależnienia jako takiego co dość trafnie
opisuje definicja zaproponowana przez Burglassa i Shaffera według którego:
Pewna grupa osób zażywa pewne
substancje w pewien sposób, który w pewnych okresach historii jest nie do zaakceptowania przez pewną grupę osób
z powodów pewnych i niepewnych
. Miejsca oraz częstość występowania słowa "pewny" pokazują kontrowersje
związane z problemem uzależnieniem w sferach naukowych, społecznych, moralnych, prawnych czy wręcz
filozoficznych. Należy podkreślić, iż mimo ogromnego postępu żadna z poniżej przedstawionych teorii nie opisuje w
sposób kompletny problemu zależności psychicznej od substancji psychoaktywnych.
Jedna ze starszych hipotez powstawania uzależnienia jest teoria Edwarda F Khantziana oraz Dawida F Duncana
oparta o hipotezę samoleczenia która ściśle wiąże przyjmowanie środków uzależniających z potrzebą zmniejszenia
dyskomfortu psychicznego który pojawia się w odpowiedzi na określone stresujące sytuacje życia codziennego.
Środki uzależniające stosowane z wyboru zmniejszają poczucie dyskomfortu psychicznego i stanowią istotny sposób
radzenia sobie z bolesnymi doznaniami i odczuciami Słabym punktem hipotezy Duncana jest problem
odróżnienia osób uzależnionych od okazyjnie zażywających oraz niezgoda środowiska medycznego na używanie
terminu samoleczenie dla zachowań w istocie destrukcyjnych. Większość nowoczesnych farmakologicznych teorii
powstawania uzależnienia potwierdzają hipotezę wysuniętą przez Di Chiara G., North R.A. a później rozwiniętą
przez Robinsona i Berridga , iż nagroda ma dwie fazy: fazę aktywną poszukiwania i oczekiwania przyjemności
(np. zdobywanie jedzenia,
-
) oraz fazę pasywną zaspokojenia (stan po najedzeniu się, stan po
orgazmie). Faza druga podlega
w
ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu), a faza pierwsza nie. Faza
pierwsza związana jest z odruchami warunkowymi opartymi o układ dopaminergiczny podlegającymi
warunkowaniu środowiskowemu oraz uczeniu asocjacyjnemu. Faza druga oparta jest o układ opioidowy i odruchy
bezwarunkowe. Gdyby nie zjawisko habituacji moglibyśmy zrobić sobie krzywdę jedzeniem lub seksem. Narkotyki
 Uzależnienie
5
właściwie nie podlegają zjawisku habituacji w mózgu a dodatkowo mają zdumiewającą właściwość uczulania go na
oczekiwanie przyjemności (nagrody) , czego nie potrafi żadna fizjologiczna przyjemność.
próbuje się
bronić przed działaniem narkotyku obniżając przyjemność z konsumpcji poprzez fizjologiczne mechanizmy
kompensujące (np. zmiany wrażliwości receptorów, produkcje
, przez co dochodzi do coraz większej różnicy
między przyjemnością oczekiwaną a uzyskiwaną. Następuje coraz silniejszy wzrost napięcia związany z
oczekiwaniem nagrody
–
faza pierwsza, która paradoksalnie nie może zostać zaspokojona
–
faza druga. Wyuczenie
takiego zachowania i niemożność osiągnięcia fazy zaspokojenia prowadzi do obsesji brania i uzależnienia. Hipoteza
ta również dość dobrze tłumaczy dlaczego myszy zmuszane do picia wody z kokainą (przy braku alternatywy)
znacznie trudniej się uzależniają niż myszy które same mogą wybierać między czystą wodą a wodą z kokainą. W
tym drugim przypadku tzw. nienormalne uczenie asocjacyjne opisane przez Di Chiare ma właśnie miejsce. To
właśnie aktywny wybór samopodawania narkotyku prowadzi do wbudowania się tej czynności w
zwierzęcia a w konsekwencji do choroby mózgu
–
uzależnienia. Doświadczenia na myszach mają swoje przełożenie
kliniczne, znane są przypadki osób przyjmujących biernie morfinę (zaordynowana przez lekarza oraz podawana
przez pielęgniarki) które poddają się procesowi terapii z dużą skutecznością (ponad 95%) . Z drugiej strony
osoby, które same zdecydowały o samointoksykacji i aktywnie samopodawały narkotyki leczą się bardzo trudno
(4-10%). Proces podejmowania decyzji o samopodawaniu narkotyku wydaje się być kluczowym dla powstawania
zależności psychicznej u zwierząt oraz ludzi a nawet dla samego działania narkotyku np nikotyna działa
nagradzająco przy samopodawaniu i awersyjnie przy biernej intoksykacji. Hipoteza Di Chiary tłumaczy również
dość dobrze nieodwracalność tego procesu czyli praktyczną "nieuleczalność" uzależnienia. Wytworzone wskutek
plastyczności mózgu nowe połączenia neuronalne w OUN jak i nienormalna emocjonalna pamięć działania
narkotyku pozostają do końca życia zwierzęcia jak również i człowieka. Właśnie ta pamięć jest przyczyną częstych
nawrotów osób uzależnionych. Jest ona odpowiedzialna za pobudzanie
w
mózgu osoby uzależnionej. Ośrodki te z kolei pobudzają
oraz
(VTA)
wymuszając zachowania poszukiwawcze narkotyku właściwie z pominięciem woli uzależnionego a czasem nawet i
świadomości. Leczenie uzależnienia polega zatem na wyuczaniu nowych odruchów i nawyków w procesie terapii.
Zachodzące w jej trakcie neuronalne zmiany w mózgu równoważą i przeciwdziałają starym zachowaniom. Jest to
więc proces długotrwały wymagający niezwykłej determinacji oraz aktywnego udziału osoby uzależnionej. Może
być on w przyszłości wspomagany przez leki hamujące zachowania poszukiwawcze prowadzące do przymusu brania
(ang. craving). Są to leki blokujące receptory glutarminergiczne (np. memantyna, ibogaina), oraz receptory
dopaminergiczne (np. 1-metylo-1,2,3,4-terahydroizochinolina). Z lekami hamującymi przymus brania wiąże się
obecnie wielkie nadzieje. Leki te nie będą leczyć uzależnienia jako takiego lecz likwidować lub zmniejszać ilość
nawrotów
.
Uzależnienie społeczne
Uzależnienie społeczne (socjologiczne)
, wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej
lub w grupie ludzi podobnych do siebie (np.
, w kręgach młodzieży z tzw.
Istotą zjawiska
jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i
obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej
aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań,
zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej również
kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony.
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]