vademecum gimnazjalisty - historia, Do poczytania, Nauka, Inne [ Pobierz całość w formacie PDF ]
3.16. Rzàdy saskie w Polsce
3.16.
Rzàdy saskie w Polsce
Porównanie Polski i Saksonii na prze∏omie XVII i XVIII w.
Polska
Saksonia
Unia personalna
demokracja szlachecka z elekcyjnym tronem
monarchia absolutna z tronem dziedzicznym
zacofane rolnictwo, poczàtki manufaktur
rozwini´ta gospodarka z przemys∏em metalur-
gicznym, sukienniczym i ceramicznym
dominacja polityczna jednego stanu (szlachta),
s∏abo rozwini´te mieszczaƒstwo
równowaga stanowa zapewniona przez silnà
pozycj´ mieszczaƒstwa
paƒstwo katolickie
paƒstwo protestanckie
granice Rzeczpospolitej
ok. 1700 r.
lenna Rzeczpospolitej
granice Saksonii
ok. 1700 r.
granica Cesarstwa
Rzymskiego Narodu
Niemieckiego
Wielkie ¸uki
n d
Królewiec
Wilno
Gdaƒsk
Toruƒ
Rzeczpospolita
Magdeburg
Czernihów
Poznaƒ
Warszawa
Obojga
Altranstädt
Drezno
Budziszyn
Narodów
Kraków
0
200 km
Porównanie obszarów Rzeczpospolitej i Saksonii pod koniec XVII w.
Chronologia czasów saskich w Polsce
1697–1733
– panowanie w Polsce
Augu-
sta II Wettina
, elektora saskiego
1700 r.
– wybuch
wojny pó∏nocnej
– Dania,
Rosja i Saksonia przeciw Szwecji
1702 r.
– po pokonaniu Danii i Rosji król Szwe-
cji wkracza na terytorium Rzeczpospolitej
1704 r.
– wybór
Stanis∏awa Leszczyƒskiego
na króla Polski na zjeêdzie elekcyjnym w War-
szawie pod naciskiem Szwecji
1706 r.
– August II abdykuje i wycofuje si´
z wojny
1709 r.
– kl´ska Szwedów pod
Po∏tawà
– po-
wrót na tron Augusta II
1715–1717
–
wojna domowa w Polsce
mi´-
dzy zwolennikami a przeciwnikami Wettinów
1717 r.
–
Sejm Niemy
pod stra˝à armii car-
skej
1721 r.
– uk∏ad pokojowy w
Nystadt
koƒczàcy
wojn´ pó∏nocnà mi´dzy Szwecjà a Rosjà
1733 r.
–
podwójna elekcja:
Stanis∏awa Lesz-
czyƒskiego i Augusta III – po wkroczeniu Rosjan
do Polski, Stanis∏aw Leszczyƒski ucieka
do Gdaƒska
1733–1763
– panowanie
Augusta III
(syn Au-
gusta II)
1733–1735
–
wojna o tron polski
(wojna
sukcesyjna polska), zakoƒczona pokojem wie-
deƒskim, który zmusza Stanis∏awa Leszczyƒ-
skiego do abdykacji
97
 3.17. Rzeczpospolita za panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
Bilans saskiego panowania w Rzeczpospolitej
Plusy
Minusy
w
blisko trzydziestoletni okres pokoju (za pa-
nowania Augusta III)
w
zagro˝enie dla niezale˝noÊci Polski (wojna
pó∏nocna)
w
sprowadzenie osadników holenderskich
do Wielkopolski i na Pomorze – post´p agro-
techniczny
w
powszechne zrywanie sejmów: parali˝ cen-
tralnej instytucji paƒstwowej – sejmu
w
walki mi´dzy rywalizujàcymi obozami ma-
gnackimi (Czartoryscy i Potoccy)
w
poczàtki reform na wsi – czynsze
w
poszukiwania nowych êróde∏ dochodu przez
szlacht´ – poczàtki manufaktur i nowych ro-
dzajów upraw
w
szukanie oparcia w obcych mocarstwach
przy za∏atwianiu konfliktów wewn´trznych
w
brak wyraênych zmian w po∏o˝eniu ch∏opów
w
wzrost liczby mieszkaƒców: ok. 1720 r. – 6 mln,
1760 – 11 mln
w
pog∏´biajàca si´ samowola szlachecka
– regres w rozwoju miast
w
poczàtki nowoczesnego szkolnictwa
w
utrzymywanie si´ ciemnoty, zabobonów, fa-
natyzmu i nietolerancji religijnej
w
za∏o˝enie przez braci Za∏uskich biblioteki
publicznej w Warszawie
POJ¢CIA
Sejm Niemy
– jednodniowy sejm Rzeczypospolitej z 1717 r., na którym nikogo (poza marsza∏-
kiem i odczytujàcym uchwa∏y) nie dopuszczono do g∏osu w obawie przed zerwaniem obrad. Po-
twierdzono na nim ustrój Polski i prawa szlachty oraz ograniczono liczebnoÊç wojska, jednoczeÊnie
jednak zmniejszono w∏adz´ hetmanów i sejmików. Zapoczàtkowa∏ on rosyjskie ingerencje w we-
wn´trzne sprawy Rzeczpospolitej.
3.17.
Rzeczpospolita za panowania
Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
Chronologia
1764–1795
– panowanie
Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
1765 r.
– za∏o˝enie
Szko∏y Rycerskiej
w Warszawie
1767 r.
– sejm, sterroryzowany przez Rosjan (czterech pos∏ów wywie-
ziono w g∏àb Rosji), uchwala
prawa kardynalne
1768 r.
– zawiàzanie si´
konfederacji barskiej
(m.in. K. Pu∏aski)
1772 r.
–
pierwszy rozbiór Polski
1788–1792
–
Sejm czteroletni (wielki)
3 V 1791 r.
– uchwalenie
Konstytucji 3 maja
1792 r.
–
konfederacja targowicka
i wojna przeciwko Rosji w obro-
nie Konstytucji 3 maja zakoƒczona ostatecznie zwyci´stwem Rosji
1793 r.
–
drugi rozbiór Polski
1794 r.
–
powstanie (insurekcja) koÊciuszkowskie
, na którego cze-
le jako naczelnik staje Tadeusz KoÊciuszko; 24 III 1794 r. zaprzysi´ga
on na Rynku w Krakowie akt powstania; 4 IV 1794 r. wojska KoÊciusz-
ki sk∏adajàce si´ m.in. z oddzia∏ów kosynierów ch∏opskich pod
Rac∏a-
wicami
pokonujà Rosjan
7 V 1794 r.
– KoÊciuszko w obozie pod
Po∏aƒcem
og∏asza
uniwer-
sa∏
, na mocy którego ch∏opi uczestniczàcy w powstaniu mieli otrzymaç
wolnoÊç osobistà, tj. prawo przenoszenia si´ z miejsca na miejsce,
nieusuwalnoÊç z u˝ytkowanej ziemi oraz obni˝enie paƒszczyzny
Król Stanis∏aw August Poniatowski
98
3.17. Rzeczpospolita za panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
10 X 1794 r.
– pod
Maciejowicami
Rosjanie
rozbijajà wojska polskie, a ranny KoÊciuszko do-
staje si´ do niewoli
4 XI 1794 r.
– wojska gen. Suworowa zdobywa-
jà
szturmem Prag´
i dokonujà rzezi ludnoÊci,
pod wra˝eniem bezwzgl´dnoÊci przeciwnika sto-
lica poddaje si´ nast´pnego dnia
1795 r.
–
trzeci rozbiór Polski
i abdykacja kró-
la Stanis∏awa Augusta, ostatniego króla Polski
(zmar∏ w Petersburgu w 1798 r.)
Przysi´ga KoÊciuszki na Rynku krakowskim, fragment obrazu z epoki
Ustrój Rzeczpospolitej w Êwietle Konstytucji 3 maja
G∏ówne za∏o˝enia Konsty-
tucji 3 maja 1791 r.
w
– podzia∏ w∏adzy
– kadencyjnoÊç – sejm
mia∏ byç zwo∏ywany co
dwa lata
– podejmowanie decyzji
drogà g∏osowania i wi´k-
szoÊcià g∏osów
– dziedziczny tron – znie-
sienie wolnej elekcji
liberum veto
– zakaz zawiàzywania kon-
federacji
– co 25 lat mia∏ zbieraç si´
sejm konstytucyjny – mia∏
prawo zmiany ustawy za-
sadniczej
ustrój – monarchia konsty-
tucyjna
w
zniesienie podzia∏u na Ko-
ron´ i Wielkie Ksi´stwo Li-
tewskie
w
zasady ustrojowe:
– zwierzchnictwo narodu
PODZIA¸ W¸ADZ
ustawodawcza
wykonawcza
sàdownicza
SEJM DWUIZBOWY
KRÓL
– sta∏ na czele Stra˝y Praw
– powo∏ywa∏ ministrów
– dziedziczenie tronu w ramach
dynastii Wettynów
SÑDY
– odr´bne dla poszczególnych
stanów
– ziemskie – dla szlachty
– miejskie – dla mieszczan
– referendarskie – dla ch∏opów
– Trybuna∏y Koronne
IZBA POSELSKA
– 204 pos∏ów wybieranych na
sejmikach wy∏àcznie przez
szlacht´ posiadajàcà ziemi´
(posesjonatów) na dwuletnià
kadencj´
– 24 pe∏nomocników miast –
przys∏ugiwa∏ im g∏os doradczy
w sprawach dotyczàcych
miast
– decyzje podejmowano
wi´kszoÊcià g∏osów
– zatwierdza∏ i odwo∏ywa∏
ministrów
STRA˚ PRAW
(rzàd)
– sk∏ad: król, prymas, marsza∏ek
sejmu, ministrowie
– ministrowie odpowiadali przed
sejmem
– podlega∏y jej: skarb,
administracja, polityka
zagraniczna, sprawy
wewn´trzne
– sàd sejmowy rozpatrywa∏
zbrodnie przeciwko narodowi
i królowi
realizacja zadaƒ
SENAT
– 132 senatorów: wy˝si
urz´dnicy (wojewodowie,
kasztelanowie) i biskupi
diecezjalni
– mia∏ prawo weta w stosunku
do uchwa∏ izby poselskiej
Komisje wielkie:
– spraw zagranicznych
– policji
– wojska
– skarbu
– Edukacji Narodowej
W∏adze Rzeczpospolitej wed∏ug
Konstytucji 3 maja
99
– zniesienie
k
wykon wcza
n
naw
3.17. Rzeczpospolita za panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
Kultura w Rzeczpospolitej doby stanis∏awowskiej
w
Dwór królewski Stanis∏awa Augusta by∏
oÊrodkiem ˝ycia naukowego i kultural-
nego
, a sam
król by∏ mecenasem nauki
i sztuki
. Fundowa∏ m.in. wyjazdy zdolnych
polskich artystów na studia zagraniczne.
liczne
prace malarskie przedstawiajàce
dzieje narodu polskiego
. Tworzono te˝
pejza˝e miejskie.
w
Znaczàcym dzie∏em artystów z dworu stani-
s∏awowskiego by∏
Pa∏ac na Wodzie
w¸a-
zienkach (Warszawa).
w
Za najwybitniejszych twórców okresu stani-
s∏awowskiego uwa˝a si´ w∏oskich malarzy
Marcello Bacciarellego i Bernarda Belot-
to zwanego Canalettem
, w∏oskiego archi-
tekta
Dominika Merliniego
i francuskiego
rzeêbiarza
Andrzeja Le Bruna
.
w
Dominujàcym nurtem w ówczesnej sztuce by∏
klasycyzm
. Nawiàzywa∏ on do klasycznych
idea∏ów pi´kna staro˝ytnej Grecji i Rzymu.
W architekturze wyra˝a∏ si´ w u˝ywaniu an-
tycznych kolumn i portyków. Cz´sto stosowa-
no równie˝ kopu∏y.
w
Klasycyzm w sztukach plastycznych porusza∏
tematyk´ mitologicznà
. Kompozycje ma-
larskie by∏y jasne, zaÊ linie prowadzone har-
monijnie. Pod wp∏ywem króla powstawa∏y
Pa∏ac na Wodzie w ¸azienkach
Zestawienie zdobyczy paƒstw zaborczych w trzech rozbiorach Rzeczpospolitej
Rosja
Prusy
Austria
I rozbiór
1772 r.
ludnoÊç 1300 tys.
obszar 92 tys/km
2
ludnoÊç 580 tys.
obszar 36 tys/km
2
ludnoÊç 2650 tys.
obszar 83 tys/km
2
II rozbiór
1793 r.
ludnoÊç 3000 tys.
obszar 280 tys/km
2
ludnoÊç 1000 tys.
obszar 58 tys/km
2
nie bra∏a udzia∏u
III rozbiór
1795 r.
ludnoÊç 1200 tys.
obszar 120 tys/km
2
ludnoÊç 1000 tys.
obszar 48 tys/km
2
ludnoÊç 1500 tys.
obszar 47 tys/km
2
Wielkie ¸uki
Królewiec
Wilno
Gdaƒsk
To r u ƒ
granice Rzeczpospolitej przed 1772 r.
Czernihów
ziemie utracone w I rozbiorze (1772 r.)
ziemie utracone w II rozbiorze (1793 r.)
Poznaƒ
Warszawa
ziemie utracone w III rozbiorze (1795 r.)
Kijów
granice paƒstw zaborczych po III rozbiorze:
Âwidnica
Austria
Prusy
Rosja
Kraków
Trzy rozbiory Rzeczpospolitej
100
0
200 km
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]