USA a Autonomia Palestyńska w latach 1993 2002, NARÓD WYBRANY [ Pobierz całość w formacie PDF ]
▪
POLITYKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH WOBEC
PALESTYŃCZYKÓW I AUTONOMII PALESTYŃSKIEJ W
LATACH 1993 – 2000.
_________________________________________________________________________________
______
JAROSŁAW JARZ
Ą
BEK
Artykuł ukazał się w publikacji pt. „Izrael i Autonomia Palestyńska. Wy-
brane aspekty polityczne i prawne” pod redakcją Bernarda J. Albina i Grze-
gorza Tokarza, wyd. Arboretum, Wrocław 2007
Jarosław Jarząbek - Doktor Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Wrocław-
ski. Specjalista z zakresu zagadnień palestyńskich. W 2006 r. przebywał na
staŜu badawczym na Uniwersytecie Jordańskim w Ammanie.
1
WST
Ę
P.
S
prawa palestyńska w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych zaist-
niała stosunkowo późno, gdyŜ stało się to dopiero przy okazji negocjacji, prowa-
dzonych przez Egipt i Izrael w roku 1978, które doprowadził do podpisania rok
później traktatu pokojowego z Camp David. Ówczesny prezydent USA, Jimmy
Carter, pełnił rolę mediatora podczas rozmów, których efektem było wynegocjo-
wane tam porozumienie. Druga część owego porozumienia, nazwana „Podstawy
pokoju na Bliskim Wschodzie”, zakładała między innymi autonomię dla Pale-
styńczyków zamieszkujących Zachodni Brzeg Jordanu i strefę Gazy, a przyszły
los terytoriów okupowanych miał być ustalony po pięcioletnim okresie przejścio-
wym
1
.
W latach 80tych z inicjatywy amerykańskiej powstało jeszcze kilka planów
unormowania sytuacji na bliskim wschodzie i rozwiązania konfliktu izraelsko –
palestyńskiego, z których najbardziej znane to tzw. Plan Raegana z 1 września
1982 roku oraz ambitny plan sekretarza stanu USA Georga Shultza z lutego 1988
roku, które jednak nie uzyskały akceptacji Ŝadnej ze stron konfliktu.
NAWI
Ą
ZANIE DIALOGU USA Z OWP.
Wydarzeniem niewątpliwie przełomowym w polityce Stanów Zjednoczo-
nych wobec Palestyńczyków, było uznanie przez Waszyngton Organizacji Wy-
zwolenia Palestyny oraz nawiązanie z nią dialogu. 14 grudnia 1988 roku na forum
Zgromadzenia Ogólnego ONZ zwołanego w Genewie, Jasir Arafat (Stany Zjed-
noczone odmówiły mu wizy wjazdowej na początku grudnia) przedstawił decyzje
podjęte w połowie listopada przez Palestyńską Radę Narodową, organ parlamen-
tarny Organizacji Wyzwolenia Palestyny. OWP uznawała państwo Izrael i jego
prawo do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie, akceptowała Rezolucje Rady
Bezpieczeństwa ONZ numer 242 i 338 oraz wyrzekała się wszelkich form terro-
ryzmu
2
. W odpowiedzi na to Stany Zjednoczone zakończyły prowadzoną przez
trzynaście lat politykę nie prowadzenia oficjalnych rozmów z OWP i 16 grudnia
nawiązany został dialog. W sierpniu 1991 roku, podczas wystąpienia w Algierze,
Jasir Arafata, w imieniu OWP, zdecydował się na poparcie nowej amerykańskiej
inicjatywy rozwiązania konfliktu bliskowschodniego, tzw. „Planu Bakera”.
3
W
końcu 30 października 1991 roku w Madrycie zwołane zostało wspólnie przez
1
JoAnn A. DiGeorgio Lutz, The PLO and the Peace Process, [w:] Ilan Peleg (red.), The Middle
East Peace Process. Interdisciplinary Perspectives, wyd. State University of N.Y. Press, Nowy
Jork, 1998, s.128-130.
3
Plan Sekretarza Stanu USA Jamesa Bakera, zakładał wielostronne rozmowy Izraela z sąsiednimi
krajami arabskimi i przedstawicielami Palestyńczyków. J. Świeca, Regionalne i globalne oddzia-
ływania międzynarodowe w kryzysie bliskowschodnim, Katowice 1993, s. 92.
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
Jak się później okazało, ani Egipt ani Izrael nie były wówczas zainteresowane rozwiązaniem
kwestii palestyńskiej, w związku z czym juŜ w roku 1980 negocjacje zostały zwieszone, w efekcie
czego cała część porozumienia dotycząca Palestyńczyków nie została zrealizowana. Israel: Rela-
tions with the United States, www.state.gov, [21.11.2002].
2
2
prezydentów Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego spotkanie z udzia-
łem przedstawicieli Izraela, Libanu, Syrii, Jordanii i Palestyńczyków. Stało się
ono podstawą szerokich, dwu i wielostronnych negocjacji, mających doprowadzić
do pokojowego uregulowania konfliktów w regionie.
4
Początkowo w Madrycie toczyły się jedynie rozmowy dwustronne pomię-
dzy Izraelem, a jego sąsiadami, które kontynuowane były w Waszyngtonie. W
styczniu 1992 roku w Moskwie zainicjowano rozmowy wielostronne. Palestyń-
czykom, którzy nie posiadali na tej konferencji samodzielnej reprezentacji, lecz
wchodzili w skład delegacji jordańskiej, udało się uzyskać pewną niezaleŜność w
kwestii bezpośrednio ich dotyczącej, a wkrótce teŜ zainicjować oddzielne rozmo-
wy z Izraelem. Okazało się jednak, Ŝe przedstawiciele władz lokalnych z Zachod-
niego Brzegu Jordanu, którzy imieniu Palestyńczyków uczestniczyli w rozmo-
wach, nie mają kompetencji prawnomiędzynarodowej do zawierania porozumień
z Izraelem, a jedynym uznanym przez społeczność międzynarodową przedstawi-
cielem narodu palestyńskiego jest Organizacja Wyzwolenia Palestyny, która
wkrótce zaproszona została do negocjacji.
AMERYKA
Ń
SKIE PRÓBY MEDIACJI POMI
Ę
DZY IZRAELEM I
PALESTY
Ń
CZYKAMI.
W styczniu 1993 roku, na zaproszenie ministra spraw zagranicznych Nor-
wegii, na potajemne spotkanie do Oslo przybyli przedstawiciele Izraela i OWP.
Rozmowom przewodniczyli wiceminister spraw zagranicznych Izraela Joasi Be-
ilin i skarbnik OWP Ahmad Korei (Abu Ala’). Palestyńczycy wykazywali sporą
elastyczność, gdyŜ Arafat, widząc duŜą aktywność i rosnącą popularność funda-
mentalistów, chciał przeciwstawić ich nawoływaniom do walki zbrojnej sukces
dyplomatyczny.
5
Rozmowy wkrótce przeniosły się do Waszyngtonu, niedługo
potem pojawiły się jednak problemy. PowaŜny kryzys wybuchł w rozmowach
zaraz na początku 1993 roku, w związku z deportacją w grudniu 1992 roku 429
działaczy Hamasu do Libanu. Z pomocą przyszła administracja świeŜo wybrane-
go czterdziestego drugiego prezydenta USA Bila Clintona, której mediacja skłoni-
ła Izrael do zezwolenia części wydalonych Palestyńczyków na powrót. Z kolei
Stany Zjednoczone postarały się, aby ONZ nie rozpatrywała Ŝadnych wniosków
mających na celu obłoŜenie Izraela sankcjami za wydalenie działaczy Hamasu
oraz skłoniła Palestyńczyków do powrotu do stołu rokowań
6
. W lutym 1993 na
Bliski Wschód wyruszył nowy amerykański sekretarz stanu Warren Christopher,
który odwiedził Egipt, Syrię, Jordanię, Arabię Saudyjską i Izrael oraz spotkał się z
przedstawicielami OWP.
Background notes: Israel, www.state.gov/www/background_notes, [21.11.2002].
5
A. Chojnowski, J. Tomaszewski, Izrael
,
Warszawa 2001,
s.374.
6
Barry Rubin, The United States and the Middle East, 1993
,
na: www.biu.ac.il/SOC/besa/meria,
[16 I 2003].
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
4
3
21 kwietnia, podczas wizyty w Waszyngtone premiera Icchaka Rabina, se-
kretarza stanu Warren Christopher stwierdził, Ŝe deportacje są pogwałceniem
Czwartej Konwencji Genewskiej i podkopują wysiłki procesu pokojowego.
7
Wznowione 27 kwietnia w Waszyngtonie rozmowy izraelsko – palestyńskie prze-
biegały opornie. Dla ich podtrzymania Stany Zjednoczone zaoferowały Palestyń-
czykom 14 milionów dolarów na tworzenie nowych miejsc pracy na terenach
okupowanych oraz przedstawiły własną wersję Deklaracji Zasad, która jednak nie
zyskała akceptacji Ŝadnej ze stron. Przed zaplanowaną na 15 czerwca dziesiąta
rundą rozmów OWP przedstawiła dziesięciopunktowe memorandum, którego
najwaŜniejsze postulaty dotyczyły pisemnego potwierdzenia przez Stany Zjedno-
czone dotychczasowych słownych deklaracji, Ŝe wschodnia część Jerozolimy na-
leŜy do ziem okupowanych przez Izrael oraz sprecyzowania amerykańskiego sta-
nowiska na temat wykładni rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ numer 242 i
338, które były podstawą do negocjacji opartych na formule „ziemia za pokój”.
8
JuŜ po rozpoczęciu rozmów delegacja palestyńska zaczęła stawiać nowe Ŝądania,
np. wznowienia bezpośrednich kontaktów USA z OWP, dołączenia oficjalnych
przedstawicieli OWP do delegacji palestyńskiej, a nawet uznania przez Izrael
OWP za jedynego przedstawiciela Palestyńczyków w rozmowach pokojowych.
Tymczasem Stany Zjednoczone zaczęły wykazywać wyraźne zniecierpli-
wienie brakiem postępów. Po podróŜy po Bliskim Wschodzie w połowie lipca,
amerykański negocjator Dennis Ross zasugerował, Ŝe jeśli negocjacje nie posuną
się do przodu w najbliŜszym czasie, USA moŜe ograniczyć swoje zaangaŜowanie
w mediacje. W podobnym tonie wypowiadał się teŜ sekretarz stanu Warren Chri-
stopher.
ZAWARCIE POROZUMIENIA Z OSLO.
Przełom w negocjacjach izraelsko – palestyńskich miał miejsce w sierpniu i
nastąpił bez udziału USA. W oficjalnych rokowaniach waszyngtońskich, które nie
przynosiły Ŝadnych konkretnych rezultatów, ze strony palestyńskiej uczestniczyła
delegacja spoza OWP i PRN (Palestyńskiej Rady Narodowej). O wiele większe
znaczenie miały tajne rozmowy dwustronne, które równocześnie toczyły się w
Oslo między delegacją izraelską i OWP.
9
Dopiero 29 sierpnia 1993 roku, gdy po-
rozumienie było juŜ zawarte, Szymon Peres udał się do Stanów Zjednoczonych i
poinformował o tym fakcie amerykańskiego Sekretarza Stanu. Tak więc najwaŜ-
niejsze negocjacje prowadzące do zawarcia porozumienia między Izraelem i Pale-
7
B. Rubin, The United States and the Middle East, 1993.
8
J. Świeca, Bliskowschodni proces pokojowy. Idee – inicjatywy – dyplomacja, Katowice 1996, s.
113.
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
Formuła „ziemia za pokój”, stosowana w negocjacjach Izraela z Palestyńczykami (a później
równieŜ z Syrią), opierała się na zasadzie, Ŝe Izrael skłonny jest wycofać swoje wojska z teryto-
riów okupowanych i oddać je pod administracją palestyńską, w zamian za zagwarantowanie mu
bezpieczeństwa, zaprzestanie ataków na obywateli izraelskich przez palestyńskie organizacje
zbrojne oraz formalne zakończenie konfliktu (w przypadku Palestyńczyków chodziło o wykreśle-
nie z Palestyńskiej Karty Narodowej zapisów mówiących o zniszczeniu państwa Izrael.
9
4
styną odbyły się bez udziału mediatorów amerykańskich. Z jednej strony była to
praktyczna realizacja planów administracji amerykańskiej, która dąŜyła do tego,
aby głównym motorem procesu pokojowego były rozmowy dwustronne. Z drugiej
strony był to dowód na to, Ŝe consensus moŜe być osiągnięty bez pomocy media-
cji z zewnątrz, a amerykańska polityka „ksiąŜeczki czekowej”
10
jest istotnym, ale
nie najwaŜniejszym elementem w negocjacjach. Ostateczna wersja porozumienia
z Oslo zawierała oczywiście obietnice pomocy finansowej, zarówno dla Palestyń-
czyków jak i dla Izraela, tak ze strony Stanów Zjednoczonych jak i Unii Europej-
skiej oraz krajów grupy G7.
POSTANOWIENIA POROZUMIENIA Z OSLO.
Wiadomość o zawarciu porozumienia wywołała szczery i nieskrywany en-
tuzjazm w Białym Domu i na Kapitolu. 13 września 1993 roku w Waszyngtonie
Jasir Arafat i Icchak Rabin, w obecności prezydenta USA Bila Clintona, podpisali
Deklarację Zasad. NajwaŜniejsze jej postanowienia to uznanie przez Izrael Orga-
nizacji Wyzwolenia Palestyny za jedynego reprezentanta narodu palestyńskiego i
uznanie przez OWP istnienia państwa Izrael w granicach sprzed 1967 roku. Na
obszarze Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy miały powstać tymczasowe
autonomiczne władze palestyńskie. Arafat zobowiązywał się podjąć kroki zmie-
rzające do likwidacji zagroŜenia ze strony islamskich terrorystów oraz do usunię-
cia z Palestyńskiej Karty Narodowej, stanowiącej rodzaj konstytucji OWP, punk-
tów o wymowie antyizraelskiej.
11
Końcowe pertraktacje, mające na celu ustalenie
szczegółów technicznych i terytorialnych, odbyły się w Bukareszcie i Kairze.
Na początek okupacyjne władze izraelskie miały przekazać swoje kompe-
tencje tymczasowemu samorządowi palestyńskiemu w kwestiach edukacji, kultu-
ry, podatków, polityki socjalnej i turystyki, co zostało dokonane do połowy listo-
pada 1994 roku. W maju 1994, realizując postanowienia porozumienia z Kairu z 4
maja 1994, roku Izrael wycofał się ze Strefy Gazy i miasta Jerycho, przekazując
władzę Palestyńczykom dając tym samym początek Autonomii Palestyńskiej.
Spod władzy palestyńskiej wciąŜ wyłączeni byli obywatele Izraela zamieszkujący
Strefę Gazy i Zachodni Brzeg, izraelskie osiedla i bazy wojskowe na terenach
okupowanych oraz miasto Jerozolima. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa tak-
Ŝe pozostawała w wyłącznej gestii władz Izraelskich. Kwestia statusu Jerozolimy,
palestyńskich uchodźców, izraelskich osadników, spraw bezpieczeństwa, granic i
kontaktów z państwami sąsiednimi miały być rozstrzygnięte w kolejnej rundzie
negocjacji, która miała rozpocząć się nie później niŜ w maju 1996 roku. Nad
Polityka „ksiąŜeczki czekowej” była stosowana przez amerykanów wobec bliskowschodniego
procesu pokojowego juŜ od pewnego czasu – obietnice pomocy finansowej z Waszyngtony nie-
jednokrotnie pozwalały przełamać impas w negocjacjach. S. Lasensky, Underwriting peace in the
Middle East: U.S. foreign policy and the limits of economic inducements, na:
www.biu.ac.il/SOC/besa/meria, 2002, [10 XII 2002].
11
A. Chojnowski, J. Tomaszewski, Izrael
,
s.374.
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
10
[ Pobierz całość w formacie PDF ]