Upadki – ocena ryzyka, Artykuły - Fizjoterapia [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Upadki – ocena ryzyka, post´powanie prewencyjne
Falls – risk assessment and prevention
Katedra Chorób Wewn´trznych iGerontologii, Uniwersytet Jagielloƒski Collegium Medicum, Kraków
Kierownik: prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki
2
Katedra Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków
Kierownik: prof. dr hab. Anna Marchewka
S∏owa kluczowe: upadki, wiek podesz∏y, czynniki ryzyka, ocena ryzyka, prewencja
Key words: falls, elderly, risk factors, risk assessment, prevention
STRESZCZENIE
Upadki, które wyst´pujà u ponad 30% osób po 65. roku ˝ycia sà g∏ównà przyczynà urazów osób w podesz∏ym wieku i zwiàzanej
z nimi chorobowoÊci i ÊmiertelnoÊci. Najcz´stszym typem urazu sà z∏amania, których nast´pstwem jest unieruchomienie i jego
powik∏ania, pogorszenie sprawnoÊci funkcjonalnej, rozwój niesprawnoÊci i utrata niezale˝noÊci. WÊród przyczyn upadków wymie-
nia si´ przyczyny wewn´trzne, do których zalicza si´ zmiany starcze oraz stany chorobowe upoÊledzajàce uk∏ad kontroli postawy
oraz przyczyny Êrodowiskowe i sytuacyjne. Wobec powa˝nych nast´pstw, istotnym staje si´ problem zapobiegania upadkom. Dzia-
∏ania prewencyjne powinny obejmowaç grupy wysokiego ryzyka, do których nale˝à osoby z wielokrotnymi upadkami, po przeby-
tym urazie oraz wy∏onione w toku post´powania diagnostycznego, u których w badaniu przesiewowym stwierdzono upadek w po-
przedzajàcym roku, a tak˝e te osoby u których wyst´pujà zaburzenia równowagi i chodu. Badania przesiewowe powinny obejmo-
waç wszystkie osoby po 70. roku ˝ycia, a warunkiem powszechnego wdro˝enia skriningowej oceny chodu i równowagi jest zasto-
sowanie testu prostego, nie wymagajàcego nak∏adu czasu i oprzyrzàdowania, jakim jest np. test „wstaƒ i idê”. Ze wzgl´du na wie-
loprzyczynowy charakter upadków, skutecznoÊç podejmowanych dzia∏aƒ prewencyjnych zale˝y od stwierdzonych w wyniku kom-
pleksowej oceny geriatrycznej czynników ryzyka i przyczyn oraz odpowiednio dobranych wielokierunkowych interwencji.
Zgodnie z wynikami licznych badaƒ z regu∏y powinny one obejmowaç edukacj´, modyfikacj´ farmakoterapii, leczenie hipotonii
ortostatycznej, popraw´ wzroku, likwidacj´ ryzyka Êrodowiskowego oraz rehabilitacj´ ze szczególnym uwzgl´dnieniem çwiczeƒ
równowagi i zwi´kszajàcych si∏´ mi´Êniowà. Zastosowanie wielokierunkowych interwencji mo˝e zmniejszyç ryzyko upadków
od 15-48%.
ABSTRACT
Falls, which occurred in over 30% subjects above 65 years of age, are the main reason of injuries and related morbidity and mor-
tality in the aged. The most common fall-related injuries are fractures resulted in immobilization and its complications, functio-
nal decline, development of disability and loss of independence. Falls are caused by intrinsic factors including aging changes and
diseases which affect postural control system, environmental and situational reasons. Because of the serious consequences of
the falls, implementation of prevention programmes is of great importance. Preventive interventions should be directed to high
risk groups like recurrent fallers, patients presented to medical facility after a fall and people with fall in the previous year and
with gait and balance disorders in the screening examination. All people over 70 years of age should be screened, and only sim-
ple test, not taking a time, and not requiring an instruments like timed „up & go test” may warrant a broad implementation of
screening assessment. Because most often falls are caused by multiple interacting factors, the effectiveness of preventive inte-
rvention depends on risk factors and reasons of the fall found in comprehensive geriatric assessment and on multifactorial inte-
rventions tailored for diverse groups at risk. According to the results of many research multifactorial interventions should inclu-
de various combination of education, medication review, treatment of orthostatic hypotension, vision improvement, environmen-
tal modification and exercise programmes aimed balance and muscle strength improvement. Implementation of different multi-
faceted interventions may reduce risk for falling about 15-48%.
156
•
Standardy Medyczne 2007, 4
Dr n. med. Anna Skalska
1
, dr Marek ˚ak
2
1
Upadki sà wcià˝ niedocenianym problemem zdrowotnym
osób w podesz∏ym wieku. Przyj´ta dla celów epidemiologiczno-
-badawczych definicja okreÊla upadek jako niespodziewane
zdarzenie, zwiàzane z niezamierzonà zmianà pozycji cia∏a,
w wyniku którego poszkodowany znajduje si´ na ziemi, pod∏o-
dze lub innej ni˝ej po∏o˝onej powierzchni (1, 2).
przyj´ç do instytucji opiekuƒczych zwiàzane jest z konsekwen-
cjami upadków (11).
PRZYCZYNY I CZYNNIKI RYZYKA
Przyczyny upadków osób starszych z regu∏y sà z∏o˝one i naj-
cz´Êciej sà one nast´pstwem nak∏adania si´ i interakcji czynni-
ków wewn´trznych, zwiàzanych z organizmem, Êrodowisko-
wych i sytuacyjnych. Nagromadzenie w starszym wieku wielu
ubytków funkcjonalnych (os∏abienie si∏y mi´Êniowej, nieprawi-
d∏owoÊci uk∏adu nerwowo-mi´Êniowego, pogorszenie zdolno-
Êci utrzymania równowagi) w po∏àczeniu z cz´stà w tym okresie
˝ycia wielochorobowoÊcià sprzyjajà upoÊledzeniu mobilnoÊci,
trudnoÊciom w wykonywaniu codziennych czynnoÊci i sk∏onno-
Êci do upadków.
Przyczyny wewn´trzne upadków obejmujà zwiàzane z wie-
kiem zmiany inwolucyjne oraz stany chorobowe upoÊledzajàce
funkcjonowanie uk∏adu kontroli postawy (12) (tabela 1).
Czynniki zewn´trzne to przede wszystkim nieprzychylne dla
osób starszych warunki Êrodowiska (Êliskie pod∏ogi, nieodpo-
wiednie oÊwietlenie, brak uchwytów i por´czy, niedostosowana
wysokoÊç mebli i sedesu, zniszczone, pozawijane chodniki i dy-
wany, zbyt wysoko zawieszone szafki i pó∏ki), jak równie˝ stoso-
wane leki, przy czym istotna jest zarówno ich iloÊç, jak i rodzaj.
Upadki sà niepo˝àdanym efektem stosowania leków psycho-
tropowych (uspokajajàcych, nasennych, przeciwdepresyjnych)
(OR=1,7) diuretyków (OR=1,1), leków hipotensyjnych oraz an-
tyarytmicznych klasy 1a (OR=1,6) i naparstnicy (OR=1,2) (13,
14). Zdarza si´, ˝e mimo i˝ jako bezpoÊrednia przyczyna wska-
zywana jest przyczyna Êrodowiskowa, pod∏o˝em i faktycznym
powodem jest czynnik wewn´trzny, upoÊledzajàcy sprawnoÊç
i zdolnoÊç szybkiego reagowania na niekorzystne warunki Êro-
dowiska. Upadkom sprzyjajà zarówno ma∏a aktywnoÊç powo-
dujàca ograniczenie sprawnoÊci fizycznej, jak i aktywnoÊç du˝a
stwarzajàca sytuacje ryzykowne, b´dàce okazjà do upadku.
Choç konieczna jest znajomoÊç wszystkich potencjalnych
przyczyn upadków, czynników sprzyjajàcych i wywo∏ujàcych,
w celu wyodr´bnienia osób nara˝onych, konieczna by∏a iden-
tyfikacja najcz´stszych i najbardziej istotnych czynników ryzy-
ka, szczególnie wobec faktu, i˝ najwi´ksze korzyÊci z inter-
wencji profilaktycznych odnoszà osoby z wysokim ryzykiem
upadków.
Do udokumentowanych indywidualnych czynników ryzyka
upadków zalicza si´ (15, 16, 17):
1. Wiek powy˝ej 80 lat (RR = 1,7) (15])
2. L´k przed upadkiem (RR=2,04) (17)
3. Upadek w przesz∏oÊci (RR = 3,0) (15)
4. Zaburzenia chodu i równowagi (RR = 2,9) (15)
5. TrudnoÊci w wykonywaniu podstawowych czynnoÊci samo-
obs∏ugi (Activity of Daily Living, ADL) (RR = 2,3) (15)
6. Os∏abienie lub niesprawnoÊç koƒczyn dolnych (RR = 4,4) (15)
EPIDEMIOLOGIA
Badania epidemiologiczne wskazujà, ˝e spoÊród osób
mieszkajàcych we w∏asnych domach przynajmniej raz w roku
upadku doÊwiadcza ponad 30% osób po 65. roku ˝ycia, 40%
po 80., a powy˝ej 90. roku ˝ycia odsetek ten wzrasta do 50%
(3). W instytucjach opiekuƒczych upadki wyst´pujà u ponad
po∏owy pensjonariuszy (4, 5), cz´Êciej te˝ dochodzi do urazów.
U blisko po∏owy tych osób upadki sà problemem powtarzajà-
cym si´ (6).
Najcz´stszà czynnoÊcià, w czasie której dochodzi do upad-
ków jest chodzenie, 44% zwiàzane jest z obecnoÊcià ryzyka
Êrodowiskowego, tylko 5% zdarza si´ w czasie wykonywania
czynnoÊci potencjalnie niebezpiecznych (4).
NAST¢PSTWA UPADKÓW
Znaczenie upadków zwiàzane jest z ich konsekwencjami –
sà g∏ównà przyczynà urazów wÊród osób starszych, zwi´ksza-
jà ÊmiertelnoÊç i chorobowoÊç w tej grupie wiekowej, sprzyjajà
rozwojowi niesprawnoÊci, uzale˝nienia od opiekunów i obni˝e-
nia jakoÊci ˝ycia seniorów. Po∏owa upadków zwiàzana jest
z urazem, a 10-15% zakoƒczona jest urazem powa˝nym, z któ-
rych najcz´stsze (5-6%) to z∏amania (ze wzgl´du na towarzy-
szàcà zmniejszonà wytrzyma∏oÊç koÊci z powodu osteoporo-
zy), urazy g∏owy (2%), tkanek mi´kkich (7).
Urazy powsta∏e w nast´pstwie upadków sà wiodàcà przy-
czynà zgonów ludzi starszych (7). Nast´pstwem upadków jest
90% z∏amaƒ bli˝szego koƒca koÊci udowej (8). Roczna Êmier-
telnoÊç wÊród osób dotkni´tych tego typu z∏amaniem si´ga
20%, po∏owa osób nie odzyskuje sprawnoÊci sprzed urazu,
u 12% dochodzi do kolejnego z∏amania w tej lokalizacji (9).
Unieruchomienie wskutek z∏amaƒ predysponuje do wystàpienia
powik∏aƒ takich jak: zakrzepica ˝y∏ g∏´bokich, zatorowoÊç p∏uc-
na, odwodnienie, infekcje, odle˝yny, przykurcze w stawach. Po-
wik∏ania te wyd∏u˝ajà czas hospitalizacji i niejednokrotnie pro-
wadzà do przedwczesnych zgonów. Konsekwencjà upadków
w sferze psychicznej jest l´k przed kolejnymi upadkami powo-
dujàcy zaniechanie podejmowania dotychczas wykonywanych
czynnoÊci i zadaƒ, co prowadzi do ograniczenia aktywnoÊci,
z wtórnym upoÊledzeniem sprawnoÊci fizycznej i codziennego
funkcjonowania, a tym samym uzale˝nienia od otoczenia. Ten
ciàg zale˝noÊci sk∏adajàcy si´ na zespó∏ poupadkowy dotyka
73% osób z niedawno przebytym upadkiem i blisko po∏owy
(46%) z upadkiem w przesz∏oÊci (10). Szacuje si´, ˝e oko∏o 40%
2007, 4 Standardy Medyczne
•
157
Tabela 1. Wewn´trzne przyczyny upadków
Inwolucyjne zmiany starcze
Uk∏ad nerwowy
Zwi´kszenie fizjologicznych wychyleƒ postawnych – nasilone ko∏ysanie.
Zwolnienie czasu przewodnictwa nerwowego i wyd∏u˝enie czasu reakcji.
Os∏abienie czucia powierzchownego i g∏´bokiego
UpoÊledzenie kontroli ruchu na poziomie odruchu rdzeniowego.
UpoÊledzenie integracji bodêców, dyspozycji i koordynacji ruchu w OUN.
Stany chorobowe
Schorzenia neurologiczne:
stany po udarze mózgu,
choroba Parkinsona i parkinsonizm,
zespó∏ t´tnicy kr´gowo-podstawnej, choroby mó˝d˝ku,
nadwra˝liwoÊç zatoki szyjnej,
spondyloza szyjna,
neuropatie obwodowe,
napady padania (drop attacks)
Zaburzenia psychiczne:
depresja,
stany l´kowe,
stany majaczeniowe,
ot´pienia
Narzàd wzroku
Zmniejszenie êrenicy
Zmniejszenie przejrzystoÊci soczewek.
Pogorszenie ostroÊci wzroku, akomodacji, adaptacji do ciemnoÊci i do sil-
nego Êwiat∏a.
Zmniejszenie tolerancji b∏ysku
Pogorszenie widzenia obwodowego
Narzàd s∏uchu i równowagi
UpoÊledzenie rozró˝niania mowy
Podwy˝szenie progu s∏yszenia tonów o wysokiej cz´stotliwoÊci
Wzrost akumulacji woskowiny
Zmniejszenie pobudliwoÊci obwodowej cz´Êci narzàdu przedsionkowego
Uk∏ad mi´Êniowo-szkieletowy
Zanik mi´Êni.
UpoÊledzenie zdolnoÊci generowania adekwatnego napi´cia mi´Êni
w odpowiedzi na bodziec.
Zmniejszenie si∏y mi´Êni (kk. dolnych).
Zmiany zwyrodnieniowe aparatu Êci´gnisto-wi´zad∏owego.
Schorzenia sercowo-naczyniowe:
zaburzenia rytmu serca (rytmy szybkie, bloki, MAS),
mia˝d˝yca t´tnic dog∏owowych i koƒczyn dolnych,
hipotonia ortostatyczna
Zaburzenia metaboliczne:
niedoczynnoÊç tarczycy,
hipoglikemia,
cukrzyca,
anemia,
zaburzenia wodno-elektrolitowe: odwodnienie, hipokalemia,
hiponatremia, hipo- i hiperkalcemia
Choroby narzàdu ruchu:
choroby zapalne i zwyrodnieniowe stawów,
zniekszta∏cenia stóp,
osteoporoza,
miopatia proksymalnych grup mi´Êni: osteomalacja,
polimialgia reumatyczna, nadczynnoÊç i niedoczynnoÊç przytarczyc
Zaburzenia ˝o∏àdkowo-jelitowe:
krwawienia z przewodu pokarmowego, biegunka
Zaburzenia moczowo-p∏ciowe:
nocturia, nietrzymanie moczu, parcie naglàce
Nieprawid∏owe reakcje wazo-wagalne:
omdlenie po kaszlu, po mikcji, po defekacji, po hiperwentylacji
Choroby narzàdów zmys∏ów:
jaskra, zaçma, retinopatia cukrzycowa, zwyrodnienie plamki,
niedowidzenie jednoimienne, nadczynnoÊç tarczycy,
choroba Meniere’a, zapalenie b∏´dnika
neuropatie – ruchowe, czuciowe
Zmiana wzorca chodu
skrócenie kroku,
brak unoszenia stóp nad pod∏o˝em,
d∏u˝sza faza obuno˝nego podporu, spowolnienie chodu,
zmniejszenie wspó∏ruchów koƒczyn górnych i pochylenie sylwetki
z przesuni´ciem Êrodka ci´˝koÊci ku przodowi
7. Stosowanie leków: psychotropowych (przeciwdepresyjnych,
neuroleptyków, benzodwuazepin) (OR = 1,7) (13, 16),
hipotensyjnych i odwadniajàcych (OR = 1,1) (14, 15)
8. Polifarmakoterapia (stosowanie 4 i wi´cej leków) (OR = 1,61-3,16) (16)
9. Zaburzenia narzàdu wzroku (RR=2,5) (15)
10. Nietrzymanie zwieraczy (OR = 1,26 – 1,8) (16)
11. ObecnoÊç ryzyka Êrodowiskowego (OR = 1,51) (16)
12. ObecnoÊç chorób przewlek∏ych, szczególnie zapalnych
i zwyrodnieniowych stawów (RR = 2,4), upoÊledzenia
funkcji poznawczych (RR = 1,8), przebytego udaru mózgu,
parkinsonizmu, cukrzycy, depresji (RR =2,2) (15)
13. Stosowanie pomocy technicznych przy chodzeniu (RR=2,6) (15).
158
•
Standardy Medyczne 2007, 4
Ryzyko upadków wzrasta wraz z iloÊcià obecnych czynników
ryzyka, z 27% u osoby z 1 czynnikiem do 78% u obcià˝onych
co najmniej 4 czynnikami ryzyka (4).
Test obejmuje powstanie z pozycji siedzàcej na krzeÊle, przej-
Êcie 3 metrów, tak aby obie stopy przekroczy∏y lini´ koƒczàcà
wyznaczony odcinek, obrót o 180 stopni, powrót do krzes∏a
i przyj´cie pozycji siedzàcej. Test oceniany mo˝e byç przez ob-
serwacj´ sposobu jego wykonania, sprawnoÊci, samodzielno-
Êci, wyst´powania objawów zaburzeƒ równowagi, niestabilno-
Êci, i na tej podstawie przyznanie odpowiedniej iloÊci punktów:
od 1 w przypadku prawid∏owo wykonanego testu i braku ryzyka
upadków do 5 punktów oznaczajàcych du˝e trudnoÊci w samo-
dzielnym, prawid∏owym wykonaniu testu, co odpowiada wyso-
kiemu ryzyku upadków. Innym, bardziej praktycznym, sposo-
bem oceny jest pomiar czasu wykonania zadania. Czas wyko-
nania testu jest mierzony od chwili podania komendy „start”
osobie siedzàcej na krzeÊle do momentu przyj´cia przez nià
ponownie pozycji siedzàcej. Badany proszony jest o wykonanie
zadania mo˝liwie szybko, ale w tempie dla niego bezpiecznym.
Poza otrzymaniem instrukcji wykonania, powinien mieç mo˝li-
woÊç próby przed w∏aÊciwym testem. Osoby korzystajàce z po-
mocy technicznych przy chodzeniu mogà u˝ywaç ich równie˝
w czasie testu. Mimo swej prostoty test „wstaƒ i idê“ jest do-
brym wskaênikiem mobilnoÊci, si∏y i sprawnoÊci koƒczyn dol-
nych, równowagi dynamicznej i koordynacji. W wielu badaniach
wykazano jego dobrà korelacj´ z wynikami skali Berg (r=-0,81),
skali Barthela (r=-0,78), z d∏ugoÊcià kroku (r=-0,74) i szybko-
Êcià chodu (r =-0,75) (22). Osoby sprawne wykonujà test
„wstaƒ i idê“ w czasie poni˝ej 12 sekund (22-29). Przyj´cie 14
sekund jako punkt odci´cia ró˝nicuje osoby z upadkami i bez
upadków z czu∏oÊcià 87% i specyficznoÊcià 87% (20, 27). Bi-
schoff i wsp. proponujà nawet krótszy czas, równy 12 sekun-
dom (29). Badani z upadkiem w wywiadzie, ale nie wykazujàcy
zaburzeƒ chodu powinni, po ewaluacji czynników ryzyka, otrzy-
maç wskazówki profilaktyczne. I w tej grupie korzystne jest pod-
j´cie çwiczeƒ zwi´kszajàcych si∏´ mi´Êniowà koƒczyn dolnych
ipoprawiajàcych równowag´, (zalecane sà mi´dzy innymi çwi-
czenia sensomotoryczne), a tak˝e prowadzenie przez fizjotera-
peut´ treningu podnoszenia si´ po ewentualnym upadku. Ist-
niejà dwie metody podnoszenia si´ po upadku – (metoda ru-
chów wstecznych polegajàca na çwiczeniu kolejnych etapów
podnoszenia si´ po upadku, ale nauka rozpoczyna si´ z pozy-
cji stojàcej i w kolejnych etapach osoba starsza przechodzi do
pozycji le˝àcej i wraca z powrotem z le˝enia do stania, metoda
ta jest bardzo dobrze tolerowana przez osoby starsze i nale˝y-
cie przygotowujàca je do radzenia sobie po ewentualnym
upadku oraz metoda konwencjonalna, w której çwiczy si´ kolej-
ne etapy podnoszenia si´ po upadku zaczynajàc z pozycji le˝e-
nia na pod∏odze, poprzez pozycj´ kl´ku a˝ do pozycji stojàcej
– gorzej tolerowana przez osoby starsze) – majàce na celu
utrwalenie schematów dzia∏ania i nauk´ radzenia sobie w sytu-
acji stresu jakim jest upadek (30). Ten wst´pny etap identyfika-
cji osób nara˝onych i oceny czynników ryzyka powinien byç
ZAPOBIEGANIE UPADKOM
Wysoka cz´stoÊç upadków oraz powa˝ne ich nast´pstwa
stwarzajà koniecznoÊç podejmowania dzia∏aƒ profilaktycznych,
których celem jest zapobieganie upadkom i zwiàzanym z nimi
urazom, a w konsekwencji zmniejszenie chorobowoÊci i Êmier-
telnoÊci ludzi starszych, zapobieganie niesprawnoÊci i wyd∏u˝e-
nie czasu ich samodzielnoÊci.
SkutecznoÊç profilaktyki uwarunkowana jest w∏aÊciwym do-
borem dzia∏aƒ interwencyjnych jak i grupy, do której dzia∏ania te
sà skierowane. Najbardziej skuteczne sà interwencje, której
poddawane sà wyselekcjonowane grupy osób wysokiego ryzy-
ka upadków, ale nie wykazujàce du˝ego stopnia niesprawnoÊci
[18]. Ze wzgl´du na wieloprzyczynowoÊç upadków okreÊlenie
ich przyczyn z regu∏y wymaga wielokierunkowej oceny jakiej do-
starcza kompleksowa ocena geriatryczna.
Wyodr´bnienie osób nara˝onych oraz dobór stosownych in-
terwencji u∏atwiç majà zalecenia uj´te w algorytmy post´powa-
nia (rycina 1).
Kluczowym elementem selekcji osób nara˝onych jest okre-
sowe (przynajmniej 1 raz w roku) zapytanie o wyst´powanie
upadków wszystkich osób poczàwszy od 70. roku ˝ycia przy
okazji kontaktu z ró˝nymi pracownikami ochrony zdrowia (6, 15,
20). Pytanie mo˝e byç formu∏owane przez lekarza, piel´gniark´,
fizjoterapeut´, pracownika socjalnego lub innych pracowników
ochrony zdrowia. Brak upadków w wywiadzie zasadniczo zwal-
nia od podejmowania interwencji, ale u ka˝dej osoby starszej
nale˝y oceniç ryzyko upadków poprzez analiz´ obecnoÊci naj-
wa˝niejszych indywidualnych czynników ryzyka i rozwa˝yç pro-
filaktyk´ pierwotnà skierowanà na redukcj´ modyfikowalnych
czynników ryzyka, której zasadniczym elementem jest propago-
wanie aktywnoÊci fizycznej, çwiczeƒ zwi´kszajàcych si∏´ mi´Êni
w koƒczynach dolnych i çwiczeƒ poprawiajàcych równowag´,
nauk´ bezpiecznej zmiany pozycji z siedzàcej do stojàcej i ze
stojàcej do siedzàcej. Wa˝na jest te˝ edukacja seniorów majà-
ca na celu uÊwiadomienie, ˝e upadki nie sà nieuniknionym na-
st´pstwem starzenia, ale swoistà dla wieku patologià prowa-
dzàcà do urazów. U osób z upadkami w wywiadzie nale˝y do-
konaç oceny zaburzeƒ chodu i równowagi. S∏u˝yç temu mogà
proste testy, nie wymagajàce sprz´tu, nak∏adu czasu, nie obcià-
˝ajàce badanego, mo˝liwe do wykonania praktycznie w ka˝-
dych warunkach. Jednym z najprostszych jest test „wstaƒ i idê“
zaproponowany przez Mathiasa i wsp. (21), zmodyfikowany
przez Podsiadlo i Richardsona (22), którzy wprowadzili do oce-
ny kryterium czasu. Do wykonania testu potrzebne jest krzes∏o
z oparciem (siedzisko powinno znajdowaç si´ 46 cm od pod∏o-
˝a), stoper oraz odmierzony odcinek drogi d∏ugoÊci 3 metrów.
2007, 4 Standardy Medyczne
•
159
Rycina 1. Algorytm oceny ryzyka i zapobiegania upadkom opracowany na podstawie wytycznych American Geriatric Society, Bri-
tish Geriatric Society, and American Academy of Orthopaedic Surgeons Panel on Falls Prevention (15), National Institute for Clini-
cal Excellence Cinical Guidelines (16), Dachverband Osteologie Guidelines (19) – oraz wieloletnich doÊwiadczeƒ w∏asnych.
Pytanie o upadki w ostatnim roku
przy okazji kontaktu z lekarzem,
piel´gniarkà, fizjoterapeutà,
wszystkich osób
Brak upadku
Prewencja pierwotna
w oparciu o analiz´
indywidualnych
czynników ryzyka
• Osoby wymagajàce
pomocy medycznej
z powodu nast´pstw
upadku
≥
70 r.˝.
Wielokrotne
upadki
Pojedynczy
upadek
• Osoby m∏odsze
z zaburzeniami chodu,
równowagi w badaniu
fizykalnym
Ocena chodu
i równowagi
Brak zaburzeƒ
Prewencja wtórna
w oparciu o analiz´
indywidualnych
czynników ryzyka
• Z rozpoznanà
osteoporozà
Obecne zaburzenia
Wielokierunkowa ocena ryzyka
➣
Wywiad dotyczàcy upadku:
• cz´stoÊç i okolicznoÊci
➣
Ocena narzàdu ruchu i si∏y mi´Êniowej
➣
Ocena neurologicznych przyczyn upadków/Badanie neurologicz-
ne
➣
Wywiad dotyczàcy chorób
➣
Przeglàd stosowanych leków
➣
Ocena kardiologicznych przyczyn upadków
(pomiar ciÊnienia, próba ortostatyczna, ca∏odobowe
monitorowanie ciÊnienia, EKG, monitorowanie holterowskie,
USG t´tnic szyjnych, echokardiografia)
➣
Szczegó∏owa ocena chodu i równowagi
➣
Ocena funkcjonalna
➣
Ocena l´ku przed upadkiem
➣
Ocena funkcji poznawczych
➣
Ocena ryzyka Êrodowiskowego
➣
Ocena nastroju
➣
Ocena doboru sprz´tu ortopedycznego i pomocy technicznych
potrzebnych do poruszania si´
➣
Ocena funkcji zwieraczy
➣
Ocena zaburzeƒ widzenia
Wielokierunkowa interwencja
åwiczenia poprawiajàce równowag´ i si∏y mi´Êniowej
Nauka podnoszenia si´ po upadku
Zmniejszenie ryzyka Êrodowiskowego
Poprawa funkcji wzroku
Modyfikacja/odstawienie leków
Leczenie chorób ostrych i przewlek∏ych, hipotonii ortostatycznej
Edukacja, porady bezpiecznego zachowania si´
160
•
Standardy Medyczne 2007, 4
[ Pobierz całość w formacie PDF ]