urodazycia, Do czytania, MODERNIZM [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aby rozpocząć lekturę,
kliknij na taki przycisk ,
który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.
Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym
LITERATURA.NET.PL
kliknij na logo poniżej.
STEFAN ŻEROMSKI
URODA ŻYCIA
2
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
3
URODA ŻYCIA – PROBLEMATYKA – DZIEJE TEKSTU I EDYCJI
Uroda życia powstała w czasie pobytu Stefana Żeromskiego we Francji, dokąd pi-
sarz udał się z Zakopanego jesienią 1909 roku. Myśl o tej powieści nurtowała autora
wcześniej, można sądzić, że wkrótce po napisaniu Ech leśnych postanowił kontynu-
ować opowieść o losach rodziny Rozłuckich ściśle powiązanych ze sprawą narodową.
W listach do żony Oktawii wysyłanych z Zakopanego do Paryża odnajdujemy na te-
mat Urody życia kilka informacji. Pierwsza pochodzi z lipca 1909 roku:
„Jeden akt Sułkowskiego napisałem.(...) Żebym go już skończył i mógł zabrać się
do ostatniej swojej powieści, która będzie się nazywała Uroda życia. Będzie to po-
wieść o Piotrusiu Rozłuckim – a właściwie widzenie przyszłej duszy Adziusia”
1
.
Dwa miesiące później znów wracał do tej sprawy:
„Weranduję teraz na swym leżaku i piszę dramat. (Sułkowskiego – przyp. K.Z.)
Chciałbym koniecznie go napisać, gdyż cały żyję w powieści Uroda życia i chciałbym
ją zaraz po przyjeździe do Paryża zacząć pisać. Będzie to dzieło mojego życia. Za-
przeczenie wszystkiemu, co na mnie naszczekano”
2
.
W następnym liście donosił:
„Marzę o nowej powieści, którą chcę zacząć pisać w Paryżu z całą furią młodo-
ści”
3
.
Przebywając już z rodziną we Francji, w marcu 1910 roku listownie informował
Stanisława Witkiewicza o zamiarze kontynuowania cyklu powieści historycznych za-
początkowanego Popiołami:
„Po napisaniu tego obrazu w pewnej ilości tomów, tudzież obrazu pt. Uroda życia
– pojadę do Nałęczowa, «złamię pióro», «tekę» autorską oddam do zabawy synowi
Janka Witkiewicza”
4
.
Praca nad Urodą życia trwała w Paryżu prawdopodobnie od wiosny 1910 roku do
jesieni 1911, kiedy Żeromski po raz pierwszy powiadomił swego ówczesnego wy-
dawcę, Bolesława Antoniego Jędrzejowskiego – Baja – kierownika Spółki Nakłado-
wej „Książka” w Krakowie, o bliskim zakończeniu powieści. Jędrzejowski przyjął
wiadomość entuzjastycznie i spodziewając się sukcesu wydawniczego zaproponował
duży na owe czasy, bo dziesięciotysięczny nakład utworu
5
.
Geneza Urody życia wiąże się z różnorodnymi doświadczeniami, zasłyszanymi
zdarzeniami i własnymi przeżyciami Stefana Żeromskiego z lat pobytu na Kielec-
1
Stefan Żeromski: List do żony Oktawii z lipca 1909 roku (brak daty). W: Listy
Stefana Żeromskiego.
Zebrał i przygotował do druku Stanisław Pigoń (maszynopis w zbiorach Komitetu Redakcyjnego Pism
Zebranych Żeromskiego w Instytucie Badań Literackich PAN). Oryginały listów do żony Oktawii i
syna Adama w Bibliotece Narodowej sygn. 7345.
2
Jw. List do żony Oktawii z września 1909 roku (15 – 16.09?).
3
Jw. List do żony Oktawii z września 1909 roku (ok. 20.09).
4
Jw. List do Stanisława Witkiewicza z 7 marca 1910 roku.
5
Wiadomości te pochodzą z listu Bolesława Antoniego Jędrzejowskiego pisanego 26 października
1911 roku. Duży zbiór listów wydawcy do Stefana Żeromskiego posiada w archiwum rodzinnym córka
pisarza, Monika Żeromska. Listy nie mają sygnatur.
4
czyźnie, w Nałęczowie, na Podlasiu, w Paryżu i Londynie, a również z zainteresowa-
niem pisarza głośnymi odkryciami w dziedzinie techniki, zwłaszcza badaniami nad
wszechstronnym wykorzystaniem szkła w budownictwie, rozwojem motoryzacji i
pierwszymi próbami lotniczymi. Na pewne podobieństwo losów Piotra Rozłuckiego i
dziejów Henryka Rodkiewicza – pierwszego męża Oktawii Żeromskiej – wskazywała
ona sama w liście do Wacława Borowego z 4 czerwca 1927 roku:
„Pierwszy raz wyszłam za mąż – za człowieka, co wrócił z Usoli – starcem. (...)
Cudne sceny w Urodzie życia są własnością mojej córki. On zdawał tak kiedyś egza-
min, bo oddany był do Korpusu Paziów”
6
.
Świadectwo to przytaczamy nie bez zastrzeżeń, ponieważ list zawiera sformuło-
wania będące wynikiem egzaltacji autorki, a także przypuszczenia, które mogą dowo-
dzić zatarcia w pamięci korespondentki faktów sprzed wielu lat, bowiem wydarzenia
te nie są potwierdzone innymi materiałami dokumentacyjnymi
7
.
Historia Jana i Piotra Rozłuckich miała liczne pierwowzory. Do najbardziej zna-
nych należy wersja, na którą zwrócił uwagę Kazimierz Wyka:
„Miesiące objęte akcją Wiernej rzeki i Ech leśnych nastręczały pisarzowi podobne
przykłady na terenie Kielecczyzny. Kto wie, czy nie z nich zrodziła się koncepcja
rozdartego walką narodów rodu Rozłuckich. Jednym z najdzielniejszych dowódców
Czachowskiego był kapitan wojska rosyjskiego Stanisław Dobrogoyski (Grzmot),
poległy w potyczce pod Stefankowem (22 IV 1863). Jednym z najzawziętszych do-
wódców rosyjskich był Polak z pochodzenia, podpułkownik Dobrowolski, walczący z
Langiewiczem pod Małogoszczą, z Czachowskim pod Białobrzegami (29 V). Już tych
faktów starczyłoby na podbudowę do historii rodziny Rozłuckich. Żeromski znalazł
dla niej fakty autentyczne, w postaci podobnego jak w Echach leśnych czynu oficera
rosyjskiego, Polaka z pochodzenia, generała Ostrowskiego. Ostrowski mieszkał póź-
niej w Sandomierszczyźnie, tak jak przedstawia to z pewnym przesunięciem topogra-
ficznym Uroda życia”
8
.
O historycznym rodowodzie Ech leśnych i Urody życia pisał także Adam Massal-
ski, omawiając kontakty Żeromskich z emerytowanym generałem Wojciechem
Ostrowskim – pierwowzorem generała Rozłuckiego, plenipotentem majoratu Władi-
mirowo, w którego skład wchodziła dzierżawiona przez Żeromskiego wieś Ciekoty.
Autor zwrócił również uwagę na pamiętniki spowinowaconej z Ostrowskimi Janiny
Bemówny – córki Antoniego Gustawa Bema, nauczyciela Żeromskiego z kieleckiego
gimnazjum. Opisała w nich spotkanie z Żeromskim w Nałęczowie, gdzie na prośbę
pisarza dokładnie relacjonowała znane sobie fakty z życia Wojciecha Ostrowskiego.
Na podstawie tych wspomnień oraz korespondencji władz wojskowych przechowy-
wanej w archiwach rosyjskich Massalski ustalił, że siostrzeniec generała Ostrowskie-
go, Witold Udymowski, młodszy oficer rosyjskiego pułku, w czasie powstania stycz-
niowego opuścił wraz z trzema kolegami swą jednostkę i udał się do oddziału po-
wstańczego. Brał udział w bitwie o Radomsko, a następnie, gdy oddział został rozbi-
ty, Udymowskiego oddano pod sąd, który skazał go na śmierć. Jego wuj nie brał
udziału w procesie i był ogromnie wstrząśnięty wyrokiem. Sam również za udział sio-
6
Wacław Borowy. O Żeromskim. Rozprawy i szkice. Warszawa 1964 s. 252.
7
Oprać. Stanisław Eile i Stanisław Kasztelowicz: Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości.
Kraków 1976 s. 113. Autorzy podali w wątpliwość wiarogodność relacji Oktawii Żeromskiej piszącej
do Borowego, że biorąc ślub z Henrykiem Rodkiewiczem była niepełnoletnia – miała wówczas 24 lata,
tenże mąż starcem nie był, bo zawierając związek małżeński liczył 52 lata. Można podejrzewać, że
inne informacje Oktawii Żeromskiej pochodzące z tego okresu są niedokładne.
8
Kazimierz Wyka: Żeromski jako pisarz historyczny. W: tegoż: Szkice literacku i artystyczne. Kraków
1956 t. 1 s. 292–293.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]