Ustawa Strazy Praw 1791, Historia Polski i Powszechna [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ustawa dotycząca StraŜy Praw z 1 VI 1791 roku
1 V 1791, Warszawa
♦
StraŜ
I.
Skład StraŜy
StraŜ Praw, czyli rada królewska do dozoru całości, i egzekucji praw królowi dodana, składać
się ma:
1mo. Z prymasa jako głowy duchowieństwa polskiego, to jest pierwszego w rządzie hierarchii
duchowieństwa Korony Polskiej i W. Ks. Lit.: i jako prezesa Komisji Edukacyjnej. Prymas
szczególnie pod niebytność swoją zastąpiony być ma w obowiązkach swoich w StraŜy przez
pierwszego w porządku biskupa przytomnego.
2do. Z pięciu ministrów, to jest: z jednego marszałka jako ministra policji, z jednego
pieczętarza jako ministra pieczęci w StraŜy, z jednego ministra
belli
, z jednego podskarbiego jako
ministra skarbu, z drugiego pieczętarza jako ministra do spraw zagranicznych.
3tio. Następca tronu z małoletności wyszedłszy, i przysięgę na konstytucją rządu polskiego
wykonawszy, na wszystkich StraŜy posiedzeniach, lecz bez głosu, przytomnym być moŜe.
4to. Marszałek sejmowy, jako na dwa lata wybrany, wchodzić będzie w liczbę osób StraŜ
składających, a pod niebytność marszałka vice - marszałek w obowiązkach jego zastępować ma,
podług opisu prawa o sejmie.
5to. Będzie w StraŜy dwóch sekretarzów, z których jeden protokół StraŜy, drugi protokół
spraw zagranicznych utrzymywać mają.
6to. Król co dwa lata na sejmie ordynaryjnym nominować będzie do StraŜy jednego z
ministrów od kaŜdego administracji wydziału: a nominacja takowa zapisana być ma w liczbę uchwał
sejmowych. Nominowanych raz ministrów w przeciągu lat dwóch oddalać od StraŜy nie moŜe.
Nominowany minister do StraŜy, urzędu swego rezygnować nie moŜe, tylko na sejmie ordynaryjnym,
a to po zdaniu sprawy z urzędowania swego.
7mo. W przypadku śmierci ministra w StraŜy zasiadającego, król natychmiast
ministerium
wakujące konferować ma, a po tym nominować do StraŜy ministra z tegoŜ administracji wydziału, w
którym zawakowało
ministerium
w StraŜy.
8vo. Po dwóch latach, wolno królowi na ordynaryjnym sejmie odmienić ministrów w StraŜy
zasiadających lub onych potwierdzać na dalszy czas, jeŜeli który z nich na sejmie od urzędu ministra
oddalonym nie będzie.
9no. Sekretarzów do StraŜy król nominować ma na lat dwa, z liczby sekretarzów,
referendarzów i pisarzów narodowych, z mocą odmiany lub potwierdzenia onych.
10mo. Kancelaria StraŜy do interesów wewnętrznych będzie pod dozorem ministra pieczęci w
StraŜy. Gabinet zaś od ekspedycji spraw zagranicznych będzie pod dozorem ministra interesów
zagranicznych.
DokumentznajdujesięwzbiorachArchiwumGłównegoAktDawnychwWarszawie
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
II.
Sposób czynności króla w StraŜy
1mo. Wszystkie decyzje w StraŜy roztrząsane będą przez ministrów w StraŜy zasiadających,
zebranych na radę w czasie przepisanym lub za zwołaniem króla.
2do. Decyzja królewska po wysłuchanych wszystkich zdaniach przewaŜać powinna.
3tio. KaŜda takowa decyzja wychodzić będzie ze StraŜy pod imieniem królewskim z podpisem
ręki jego, ekstraktem z protokołu, i pod pieczęcią StraŜy.
4to. śadna decyzja królewska w StraŜy do posłuszeństwa obowiązywać nie moŜe, i dopełnioną
być nie ma, jeŜeli podpisana nie będzie przez jednego z ministrów zasiadających w StraŜy. Prymas lub
biskup miejsce jego zastępujący, decyzji królewskiej podpisywać nie moŜe.
5to. W przypadku, gdyby Ŝaden z ministrów w StraŜy zasiadających decyzji królewskiej
podpisać nie chciał, król odstąpi od tej decyzji. A gdyby przy niej upierał się, marszałek sejmowy
upraszać będzie o zwołanie sejmu gotowego. JeŜeli król późniać będzie zwołanie sejmu, marszałek to
wykonać powinien podług prawa.
6to. Wszelkie decyzje ze StraŜy wydane być nie mogą, tylko do oddzielnych komisji
rządowych pośrzedniczych, i te do posłuszeństwa obowiązywać będą. A jako za wszystkie decyzje
króla w StraŜy sobie przesłane nie będą w odpowiedzi sejmowi, tylko minister decyzją królewską
podpisujący, tak tymŜe decyzjom królewskim zawsze posłusznemi być winne, pod odpowiedzią w
sądach sejmowych za nieposłuszeństwo. W przypadku zaś, gdyby, która z oddzielnych komisji
rządowych pośrzedniczych odebrawszy jakie zlecenie przez decyzję króla w StraŜy osądziła
większością głosów teŜ zlecenie być przeciwnym prawu, wtedy,
provisorie
posłuszna będąc w
wykonaniu takowej decyzji, poda nieodwłocznie uwagi swoje królowi w StraŜy, a gdyby król nie
skłaniał się do tych uwag, ma upraszać króla o zwołanie sejmu gotowego, gdyby zaś król sejmu nie
zwołał, ma o to podać na piśmie Ŝądanie swoje marszałkowi sejmowemu. Decyzje zaś króla w StraŜy
do wszelkich sądów
ultimae instantiae
, tudzieŜ do sądów ziemiańskich wychodzić nie będą, tylko w
sposobie ostrzeŜenia i napominania.
7mo. Wszystkie interesa zagraniczne będą sprawowane między królem a ministrem spraw
zagranicznych, warując doniesienia w StraŜy o stanie negocjacji z państwami zagranicznemi.
8vo. Król ułoŜy ordynację, w której czas pewny na sesje ordynaryjne StraŜy tudzieŜ obowiązki
sekretarzów i kancelarii przepisane być mają.
III.
Obowiązki ministra w StraŜy tak ogólne jako i szczegółowe
1mo. Ministrowie w StraŜy zasiadający powinni być przytomnemi na radzie, wyjąwszy
choroby i oddalenia się na czas pewny za zezwoleniem króla. Nieprzytomność ministra na radzie, ma
być zapisana w protokóle StraŜy z wyraŜeniem przyczyny tej nieprzytomności¹.
2do. Wszyscy ministrowie w StraŜy winni królowi zawsze wierną dawać radę i zgodną z
dobrem narodu oraz z prawami krajowymi.
3tio. Przy kaŜdej decyzji królewskiej w StraŜy zapadłej, i przez ministra jednego podpisanej,
przytomny minister innego zdania, to zadanie swoje w protokół zapisze, inaczej rozumiany będzie za
zgadzającego się decyzją wypadłą.
4to. Prymas, czyli biskup miejsce jego zastępujący, minister policji, minister
belli
i minister
skarbu w StraŜy zasiadający powinni będą: 1mo. Prawa i zalecenia wszelkie sejmowe do komisji
rządowych pośrzedniczych, do ich udziału naleŜących, przesłać. 2do. Raporta od tychŜe komisji do ich
udziału naleŜących, odbierać, i one królowi i StraŜy oddawać w czasie przepisanym. 3tio. Decyzje
królewskie sposobem w wyŜszym artykule opisanym zapadłe, do tychŜe komisji do wykonania
DokumentznajdujesięwzbiorachArchiwumGłównegoAktDawnychwWarszawie
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
przesłać. 4to. Donosić królowi w StraŜy o tym wszystkim, w czymkolwiek dostrzegają w komisjach
do udziału swojego naleŜących, albo zaniedbanie prawa, albo onego przystąpienia.
5to. Ministra pieczęci w StraŜy obowiązkiem będzie. 1mo. Prawa i zalecenia sejmów do
magistratur sądowniczych ściągające się, tymŜe magistraturom przesyłać. 2do. Odbierać raporta od
magistratur sądowniczych, co do regestrów sądowych w czasie z prawa przepisanych odsądzonych,
tudzieŜ co do przytomności sędziów i zachowanego kompletu. 3tio. Donosić królowi w StraŜy o nie
zachowaniu prawa w wymienionych przypadkach, przez teŜ magistratury. 4to. Przesyłać tymŜe
magistrturom sądowniczym ostrzeŜenia i napomnienia w wymienionych przypadkach przez decyzją
króla w StraŜy zapadłą. 5to. O wyszłych sigillatach, tak z własnej kancelarii, jako teŜ i innych
pieczętarzów, królowi donosić. 6to. Do wszelkich decyzji królewskich w StraŜy zapadłych, przez
ministra podpisanych, pieczęć StraŜy przekładać, czego odmawiać nigdy nie będzie wolno. 7mo.
Kancelarię w StraŜy do interesów wewnętrznych mieć w pilnym dozorze oraz całości i porządku jej
dostrzegać.
6to. Raporta wszystkie przez ręce prymasa, lub biskupa miejsce jego zastępującego, tudzieŜ
przez ministrów wyŜ wyraŜonych do StraŜy przychodzące, składane będą w kancelarii StraŜy do
interesów wewnętrznych.
7mo. JeŜeliby prymas, lub biskup miejsce jego zastępujący, tudzieŜ minister odebranych od
udziału jemu naleŜącego raportów StraŜy i królowi najdalej na pierwszej sesji nie podawał, wtedy teŜ
raporta od wyŜ wymienionych komisji i magistratur, prosto do kancelarii StraŜy przesłane być mają.
Gdyby zaś którykolwiek z nich zapadłej według prawa decyzji królewskiej w StraŜy i przez ministra
podpisanej, przesłać tam, gdzie z prawa naleŜy, w czasie przeznaczonym zaniedbał, wtedy kancelaria
StraŜy dopełnić to winna.
8vo. Ministra do spraw zagranicznych obowiązkiem będzie. 1mo. Utrzymywać ciągłą
korespondencję z ministrami Rzeczypospolitej wszelkiego stopnia i konsulami u dworów
zagranicznych. 2do. Składać konferencje z ministrami zagranicznymi przy królu i Rzeczypospolitej
rezydującymi. 3tio. Tymczasowe z zagranicznemi prowadzić negocjacje, oraz tymczasowe i potoczne
dla bezpieczeństwa i spokojności kraju wynikające potrzeby, i o załatwionych zaraz StraŜy donosić.
4to. Pilnować i dopominać się wykonania traktatów; we wszystkich zaś przypadkach które by w
wojnie między obcymi toczącej się wciągnęły Rzeczypospolitą, o zwołanie sejmu gotowego dopraszać
się, dać opiekę i bronić wszystkich interesów politycznych i handlowych Rzeczypospolitej, niemniej
kaŜdego w szczególności obywatela, z innymi narodami. 5to. Utrzymywać wydatki sumy
wyznaczonej przez sejm na potrzebę intersów zagranicznych. 6to. Donosić w StraŜy o stanie
negocjacji z państwami zagranicznymi. 7mo. Mieć dozór nad osobami sposobiącymi się dyplomacji i
o zdatności ich królów donosić, osoby do poselstw zagranicznych, do nominacji królewskiej polecać,
wyjąwszy posłów wielkich, którzy na sejmach nominowani być mają. Wszyscy zaś posłowie od
Rzeczypospolitej do dworów zagranicznych nominowani przysięgać mają, na wierność królowi,
Rzeczypospolitej i konstytucji, a to podług roty prawem przepisanej. 8vo. Kancelarię do spraw
zagranicznych mieć w pilnym dozorze, oraz jej porządku i całości dostrzegać. 9no. Przekładać królowi
w StraŜy potrzebę zwołania sejmu gotowego w gwałtownej potrzebie do prawa narodu ściągającej się,
a szczególniej w przypadku wojny ościennej. 10mo. Na kaŜdym sejmie ordynaryjnym, czynić relacją
obrotu politycznego interesów zagranicznych, tudzieŜ zdawać sprawę przed deputowanemi od sejmu,
tak z wydatku sumy na potrzeby interesów zagranicznych przeznaczony, jako teŜ i z tymczasowych
negocjacji.
DokumentznajdujesięwzbiorachArchiwumGłównegoAktDawnychwWarszawie
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
IV.
Dalsze obowiązki ministrów i ich odpowiedzialność
1mo. Gdy ministrowie w StraŜy zasiadający, prócz tego, Ŝe są radą królewską, są oraz i
stróŜami całości praw, szczególnym, przeto obowiązkiem będzie ministrów w StraŜy zasiadających,
Ŝadnej takiej decyzji królewskiej nie podpisywać, która by przeciwną była prawu.
2do. Przeciwna prawu decyzja kaŜda będzie, przez którą władza wykonawcza przywłaszcza
sobie moc stanowienia prawa, lub onego tłumaczenia, która podatki lub pobory pod jakimkolwiek
imieniem nakłada, długi publiczne zaciąga, rozkład dochodów skarbowych przez sejm zrobiony
odmienia, albo rozrządza te sumy skarbowe, których szafunek przez prawo wyraźne pozwolony nie
jest tejŜe władzy wykonawczej, wojnę wydaje, pokój lub traktat, lub jakikolwiek akt dyplomatyczny
definitive
zawiera.
3tio. KaŜda decyzja w StraŜy przeciwna prawu będzie, która wdaje się w wyroki sądowe, lub
zawiesza skutek dekretów, lub onych satysfakcją nakazuje, choćby nawet pod pretekstem zapytań
stron, urzędów i jurysdykcji w wątpliwościach prawnych.
4to. KaŜda decyzja StraŜy za przeciwną prawu miana będzie, która narusza konstytucję rządu
Rzeczypospolitej, oraz wolność osoby, wolność mówienia, pisania i drukowania, tudzieŜ własność
majatku.
5to. Na koniec kaŜda decyzja w StraŜy przeciwna prawu będzie, która narusza szczególne
opisy prawa, sejmikach, sejmach, komisjach rządowych i innych wszystkich magistraturach oraz
urzędach, słowem, która narusza jakiekolwiek bądź prawo nie zniesione.
6to. KaŜdy minister w StraŜy, który by takową decyzję królewską podpisał, odesłany do sądów
sejmowych, sposobem w prawie o sejmach opisanym, jeŜeli o winie przekonany zostanie, karany
będzie w tychŜe sądach na osobie i majątku, według przepisu prawa, o sądach sejmowych. A jako
Ŝadna przyczyna uwalniać nie moŜe ministra od odpowiedzi za podpisanie decyzji królewskiej
przeciwnej prawu, tak Ŝaden minister decyzji takowej niepodpisujący, pociągany do odpowiedzi nie
będzie, za zdanie swoje i radę w StraŜy.
7mo. Minister do spraw zagranicznych w StraŜy, prócz wyŜ wyraŜonych przypadków,
podobnejŜe odpowiedzi podpada na sejmie, gdyby podług przepisu prawa sobie słuŜącego, potrzebę
zwołania sejmu królowi w StraŜy przekładać zaniedbał.
8vo. Ministrowie w straszy będący, w Ŝadnych komisjach i magistraturach
sądowniczych zasiadać nie mogą.
V.
Obowiązki marszałka sejmowego w StraŜy, tudzieŜ vicemarszałka miejsce jego zastępującego
1mo. Marszałek sejmowy w decyzje króla w StraŜy wdawać się nie ma.
2do. Obowiązkiem jego będzie, gdyby StraŜ odebrawszy zlecenie od sejmu, w przepisanym
czasie tego zlecenia nie wypełniła, tedy marszałek sejmowy, bądź to podczas sejmu, bądź wtenczas,
gdy sejmu nie będzie, do tej magistratury, do której teŜ zlecenie ściąga się, przesłać one jest winien,
pod odpowiedzią sejmowi.
3tio. Dostrzegać, aby sejm gotowy był zwołany przez króla w przypadkach, jakie w prawie o
sejmach pod artykułem III w punkcie 6tym są wyraŜone.
4to. Gdyby w przypadkach potrzeby zwołania sejmu gotowego prawem opisanych, król
wzbraniał się sejm zwołać, lub zwołania onego zwłóczył, a marszałek sejmowy uznałby za konieczną i
rzetelną potrzebę zwołania sejmu gotowego, tedy tenŜe marszałek sejmowy wydać powinien listy
okólne, sposobem w prawie o sejmach przepisanym w artykule III w punkcie 4tym do wszystkich
senatorów i posłów, zwołując onych na sejm gotowy, i powody zwołania tego wyraŜając; takowy
obowiązek winien marszałek dopełnić pod odpowiedzią sejmowi.
DokumentznajdujesięwzbiorachArchiwumGłównegoAktDawnychwWarszawie
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
5to. Dlatego marszałek sejmowy jest obowiązany wiedzieć wszelkie protokóły StraŜy, tudzieŜ
protokoły spraw zagranicznych, oraz wszelkie ekspedycje zagraniczne, tak przechodzące, jako i
wychodzące, co nigdy mu zabronionym być nie moŜe.
6to. Obowiązkiem marszałka będzie ścisły sekret dochowywać w tym wszystkim, co się tyczy
spraw zagranicznych.
7mo. Marszałek sejmowy w ciągu funkcji swojej marszałkowskiej, Ŝadnej innej funkcji i
urzędu sprawować nie moŜe.
8vo. Wszystko to samo słuŜy i vicemarszałkowi sejmowemu, gdy ten według prawa o sejmie
pod artykułem XVIII w punkcie pierwszym zawartym, miejsce marszałka w StraŜy zastępować
będzie.
VI.
Nominowani przez króla ministrowie do StraŜy, wykonają przysięgę w obecności króla i
stanów sejmujących, a pod czas niebytności sejmu, w obecności króla StraŜy.
Rota przysięgi dla ministrów StraŜy
„Ja NN. przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu na to: iŜ
pensji zagranicznych nie biorę, i brać nie będę, iŜ wszelkie obowiązki i powinności ministra w StraŜy
prawem przepisane, gorliwie i wiernie dopełnię, w radzie mojej królowi, od nikogo nie dependując,
podług Boga, praw, i sprawiedliwości, sprawować się będę, sekretu powierzonego nie wydam, a
cokolwiek szkodliwego naprzeciw osobie J.K.Mci i Rzeczypospolitej dostrzegę, tego nie zmilczę, i
wiernie J.K.Mci w StraŜy doniosę; zgoła w całym urzędowaniu moim nie uwodząc się Ŝadnemi
względami, przyjaźnią, lub nienawiścią, darów Ŝadnych i obietnic nie przyjmując, Boga, prawo i
sprawiedliwość, za jedyny cel mieć będę. Tak mi Panie BoŜe dopomóŜ i niewinna Syna Jego męka”.
VII.
O sekretarzach StraŜy
1mo. Sekretarz StraŜy do interesów wewnętrznych, tudzieŜ sekretarz gabinetu do ekspedycji
spraw zagranicznych, przysięgną przed królem na pierwszej sesji w StraŜy na rotę następującą: „Ja
NN. przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu na to: iŜ pensji
zagranicznych nie biorę, i brać nie będę, iŜ wszelkie obowiązki i powinności prawem przepisane,
gorliwie i wiernie dopełnię, sekretu nie wydam, protokoły pilnie i wiernie utrzymywać, oraz
dochować będę; zgoła w całym urzędowaniu moim, darów Ŝadnych, i obietnic nie przyjmując, Boga i
prawo za jedyny cel mieć będę. Tak mi Panie BoŜe dopomóŜ i niewinna Syna Jego męka”.
2do. Gdyby, który z sekretarzów wyŜ wymienionych wykroczył przeciwko przysiędze swojej,
w sądach sejmowych z woli sejmu odpowiadać ma.
Stanisław Nałęcz Małachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji
koronnych marszałek
Kazimierz ksiąŜę Sapieha, generał artylerii litewskiej, marszałek konfederacji Wielkiego Księstwa
Litewskiego
Wojciech Leszczyc Skarszewski, biskup chełmski i lubelski wyznaczony z senatu z prowincji
małopolskiej do deputacji konstytucyjnej
DokumentznajdujesięwzbiorachArchiwumGłównegoAktDawnychwWarszawie
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
[ Pobierz całość w formacie PDF ]